زیر سقف شکسته درمان: حملات سازمان‌یافته اسرائیل به حق حیات

جنگ ۱۲ روزه میان اسرائیل و ایران، نه‌تنها با تبادل آتش و بمباران‌های گسترده شناخته شد، بلکه صحنه‌ای بی‌سابقه از نقض صریح و سازمان‌یافته اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر بود. در میانه این بحران نظامی، حملات مکرر و هدفمند اسرائیل به مراکز درمانی، بیمارستان‌ها، آمبولانس‌ها، پایگاه‌های امدادی و کادر پزشکی ایران، نقطه‌عطفی در تشدید تنش‌ها و نقض مصونیت‌های بین‌المللی به‌شمار می‌آید. این اقدامات در حالی رخ داد که اصول مسلمی چون اصل تفکیک، تناسب، ضرورت نظامی و حمایت از کادر درمان و امدادگران، به‌صراحت در کنوانسیون‌های ژنو، پروتکل‌های الحاقی و اساس‌نامه دیوان کیفری بین‌المللی تصریح شده‌اند.

بررسی آماری و میدانی حملات صورت‌گرفته، آشکار می‌سازد که ۷ بیمارستان و مرکز درمانی، ۱۱ دستگاه آمبولانس، یک بالگرد امدادی و ۶ پایگاه امدادرسانی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم هدف قرار گرفته‌اند. شهادت ۱۸ نفر از کادر درمانی و پنج امدادگر، همراه با تخریب ۱۵۰۰ تخت بیمارستانی، نشان از حجم بالای تلفات انسانی و زیربنایی دارد که برخلاف موازین انسانی، اصول بنیادین حقوق مخاصمات مسلحانه و معاهدات الزام‌آور بین‌المللی رقم خورده است.

این گزارش، با تکیه بر مستندات حقوقی معتبر، تلاش دارد تا ابعاد انسانی، آماری و حقوقی این حملات را آشکار ساخته، وجوه مختلف مسئولیت دولت اسرائیل و امکان پیگیری در مراجع بین‌المللی را برجسته کند. تحلیل اصول حقوق بشردوستانه و مصادیق نقض آن‌ها، از دیگر بخش‌های کلیدی این ارزیابی است که زمینه‌ساز طرح دعوی حقوقی و مستندسازی جنایات جنگی خواهد بود.

حملات به مراکز درمانی، کادر پزشکی و زیرساخت‌های امدادی ایران

جزئیات حملات اسرائیل به مراکز درمانی، کادر پزشکی و زیرساخت‌های امدادی ایران در جریان جنگ ۱۲ روزه، به‌صورت دسته‌بندی‌شده و دقیق، بر اساس اطلاعات رسمی منتشرشده به شرح زیر است. هر بخش همراه با ذکر آمار، موقعیت و ماهیت خسارات تنظیم شده است:

۱. حملات به بیمارستان‌ها

نام بیمارستان‌ها، موقعیت و میزان خسارت به ترتیب به شرح زیر است:

بر این اساس مجموعاً ۷ بیمارستان و مرکز درمانی به صورت مستقیم و غیرمستقیم مورد هدف قرار گرفته‌اند.

۲. آسیب به آمبولانس‌ها و ناوگان امدادی

 ۳. آمار کادر درمانی شهیدشده

عنوان شغلی و تعداد به شرح زیر است:

۴. شهدا و مجروحان غیرنظامی

آمار رسمی شهدا و مجروحان غیرنظامی به شرح زیر است:

۵. نیروهای امدادی و عملیات نجات

۶. خسارات زیرساختی حوزه سلامت

عنوان و مقدار خسارت به شرح زیر است:

اصول کلیدی نقض‌شده حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر

در این بخش به جزئیات حقوقی اصول کلیدی حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر که در حملات به مراکز درمانی، کادر پزشکی و امدادگران در جریان حملات اسرائیل به ایران موضوعیت دارد، می‌پردازیم. این اصول، ستون فقرات نظام حقوق بشردوستانه معاصر را تشکیل می‌دهند و تحلیل حقوقی آن‌ها برای پیگیری نقض‌ها، مستندسازی جنایات و اقامه دعوی بین‌المللی حیاتی است.

1. اصل منع حمله به تأسیسات دارای حمایت ویژه (Specially Protected Objects)

بر اساس ماده ۱۸ کنوانسیون چهارم ژنو (۱۹۴۹) (ICRC, 1949, https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-18) و ماده ۱۲ پروتکل اول الحاقی (OHCHR, 1949, https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/protocol-additional-geneva-conventions-12-august-1949-and-0)، بیمارستان‌ها و واحدهای پزشکی غیرنظامی دارای حمایت ویژه‌اند، مشروط به آنکه برای مقاصد خصمانه استفاده نشده باشند.

مراکز درمانی، چه نظامی چه غیرنظامی، از حمایت مضاعف برخوردارند. این حمایت شامل ساختمان بیمارستان، تجهیزات پزشکی، کارکنان و وسایل نقلیه (آمبولانس) می‌شود. استفاده از این مراکز برای پناه غیرنظامیان (مثلاً در شرایط حملات موشکی) نیز حمایت حقوقی را تغییر نمی‌دهد. حتی در نزدیکی خطوط مقدم، تا زمانی که بیمارستان‌ها فعالیت انسانی و درمانی انجام دهند و از آن‌ها برای مقاصد نظامی استفاده نشود، مصون از حمله‌اند. ماده ۱9 کنوانسیون چهارم ژنو (۱۹۴۹) بر این امر تأکید کرده است. (ICRC, 1949, https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-19)

مستندات حقوقی این اصل افزون بر موارد مذکور در ماده ۲۰ کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ (ICRC, 1949 https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-20)، ماده ۱3 و ۱۴ پروتکل اول الحاقی (OHCHR, 1949, https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/protocol-additional-geneva-conventions-12-august-1949-and-0) و قواعد ۲۸ تا ۳۰ مجموعه عرفی ICRC (ICRC, 2025, https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule28) موجود است.

2. اصل حمایت از کادر درمان و امدادگران (Medical and Humanitarian Personnel Protection)

ماده ۲0 کنوانسیون چهارم ژنو تصریح می‌کند که:

«پزشکان، پرستاران، تکنسین‌ها و امدادگران صرف‌نظر از ملیت، تا زمانی که وظایف انسان‌دوستانه‌شان را انجام می‌دهند، از هرگونه حمله، بازداشت خودسرانه یا مانع‌تراشی مصون‌اند.»

تمام اعضای کادر درمان، از پزشک و پرستار تا راننده آمبولانس، تا زمانی که عملاً در امور درمانی یا امدادی مشارکت دارند، تحت حفاظت کامل هستند. هرگونه حمله، تهدید، بازداشت، ممانعت از خدمات یا توهین به کرامت آنان، نقض آشکار حقوق بین‌الملل است.

دیگر مستندات حقوقی این اصل به شرح زیر هستند:

3. اصل مصونیت انسان‌دوستانه (Humanitarian Imperatives)

اصل انسان‌دوستی (Humanitarian Imperative) مبنای بنیادین کنوانسیون‌های ژنو است که ایجاب می‌کند هیچ اقدامی مانع امدادرسانی و درمان مجروحان نشود، حتی مجروحان دشمن. تمامی تلاش‌های انسان‌دوستانه برای نجات جان بیماران و غیرنظامیان، اعم از ارسال دارو، تجهیزات پزشکی و عملیات امدادی، باید مورد حمایت باشد. ممانعت از امدادرسانی، محاصره دارویی و حمله به تیم‌های هلال‌احمر، نقض مستقیم مصونیت انسان‌دوستانه است.

مستندات حقوقی این اصل به شرح زیر هستند:

4. جنایت جنگی (War Crimes)

بر اساس ماده ۸(۲)(ب)(۹) و (۸)(۲)(ب)(۲۴) اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) (۱۹۹۸)، حمله عمدی به اماکن درمانی غیرنظامی، کارکنان پزشکی یا امدادی در حال انجام وظیفه و زیرساخت‌های درمانی دارای علامت مشخصه بین‌المللی؛ در شرایطی که حمایت از آن‌ها مشهود باشد، جنایت جنگی محسوب می‌شود (ICRC, 1998, https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/icc-statute-1998/article-8).

بر این اساس، چنانچه حملات اسرائیل به مراکز درمانی ایران، عامدانه، گسترده و سازمان‌یافته تشخیص داده شود، مشمول مواد جنایات جنگی است و فرماندهان، عاملان و آمران آن مشمول تعقیب شخصی‌اند و اصل صلاحیت جهانی (Universal Jurisdiction)  اجازه می‌دهد کشورها، عاملان این جنایات را در خارج از خاک خود نیز تعقیب کنند. همچنین دولت‌ متجاوز مشمول مسئولیت بین‌المللی در مجامع بین‌المللی یا دیپلماتیک خواهد بود.

فرجام سخن

بر اساس داده‌های میدانی، آمارهای رسمی و تحلیل اصول حقوق بین‌الملل بشردوستانه، حملات اسرائیل به مراکز درمانی، کادر پزشکی و زیرساخت‌های امدادی ایران در جریان جنگ ۱۲ روزه، مصداق بارز و چندلایه‌ای از جنایات جنگی و نقض فاحش حقوق بشر بین‌المللی است. این اقدامات نه‌تنها جان انسان‌های بی‌دفاع را هدف قرار داد، بلکه ساختارهای درمانی و امدادی را به عنوان شریان‌های حیاتی نجات در شرایط بحران، به‌شدت آسیب‌پذیر ساخت.

حمله به بیمارستان‌ها، آمبولانس‌ها، امدادگران و پزشکان، آن‌هم در حالی که هیچ سندی دال بر استفاده نظامی از این تأسیسات ارائه نشده است، نقض آشکار اصول کلیدی از جمله اصل تفکیک، اصل تناسب، اصل حمایت ویژه از مراکز درمانی، اصل مصونیت انسان‌دوستانه و حق حیات محسوب می‌شود. چنین تخلفاتی، در پرتو ماده ۸ اساس‌نامه دیوان کیفری بین‌المللی و کنوانسیون‌های ژنو، واجد وصف جنایت جنگی بوده و زمینه پیگرد حقوقی در سطوح بین‌المللی را فراهم می‌سازد.

از منظر سیاست بین‌الملل و حقوقی، تداوم چنین روندی بدون پاسخ قاطع حقوقی، نه‌تنها به فرسایش هنجارهای بین‌المللی منجر خواهد شد، بلکه زمینه مشروعیت‌زدایی از نظام حقوقی موجود در برابر افکار عمومی جهانی را فراهم می‌آورد. بنابراین، موارد زیر ضروری است:

  1. شناسایی عاملان مستقیم و غیرمستقیم این جنایات و ثبت مستندات دقیق از منظر حقوقی و میدانی؛
  2. طرح فوری دعوی حقوقی علیه دولت اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)؛
  3. استفاده از صلاحیت جهانی توسط کشورها برای تعقیب عاملان این حملات در محاکم ملی؛
  4. احیای سازوکارهای بین‌المللی برای حمایت از زیرساخت‌های درمانی در مخاصمات مسلحانه از جمله از طریق شورای امنیت و کمیته بین‌المللی صلیب سرخ.

علاوه بر ابعاد حقوقی و انسانی، این حملات پیامدهای بلندمدت و جبران‌ناپذیری بر سلامت عمومی و ساختارهای بهداشتی-درمانی منطقه بر جای می‌گذارد. نابودی مراکز درمانی، کمبود دارو و تجهیزات پزشکی، فرار کادر درمان و وحشت عمومی در مناطق هدف قرارگرفته، موجب تشدید بحران‌های انسانی، افزایش مرگ‌ومیر غیرنظامیان و فروپاشی سیستم‌های اولیه بهداشت می‌شود. این روند نه‌تنها رنج نسل کنونی را افزایش می‌دهد، بلکه با محروم کردن نسل‌های آینده از حداقل‌های سلامت و امنیت، چرخه‌ای از بی‌ثباتی و آسیب‌پذیری مزمن را در بافت اجتماعی و انسانی منطقه ایجاد می‌کند.

در چنین شرایطی، نقش جامعه بین‌المللی و نهادهای مسئول در حفظ بی‌طرفی بشردوستانه و اجرای عدالت، بیش از پیش حیاتی می‌شود. سکوت یا بی‌عملی کشورها و سازمان‌های بین‌المللی نه‌تنها می‌تواند به تکرار چنین جنایاتی دامن بزند، بلکه اعتماد عمومی به نهادهای حافظ صلح و عدالت را به‌شدت تضعیف می‌کند. برای جلوگیری از نهادینه‌شدن مصونیت از مجازات و پیشگیری از فجایع مشابه در آینده، لازم است که استانداردهای بین‌المللی نه‌فقط در بیانیه‌ها و قطعنامه‌ها، بلکه در اقدامات عملی، سازوکارهای اجرایی و پاسخ‌های فوری انعکاس یابند. اقدام مؤثر، مسئولیت‌پذیری و همبستگی جهانی، تنها مسیر حفظ کرامت انسانی در برابر تجاوزات سیستماتیک و هدفمند است.

در نهایت، آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در هر مخاصمه، بیماران، امدادگران و کادر درمان هستند؛ سکوت در برابر حمله به آن‌ها، به معنای نقض وجدان جهانی و نابودی میراث انسان‌دوستی در دوران معاصر است. این گزارش تلاشی است برای بازتاب واقعیت، احقاق عدالت و الزام جامعه جهانی به عمل.

منابع

  1. Khabarfarsi (2025), Damage to 7 hospitals in 12-day war, Accessible at: khabarfarsi.com/u/219055633
  2. BBC News (2025), Iran’s Health Minister says Israeli strikes killed around “700 civilians” and “directly attacked seven hospitals”, Accessible at: https://www.bbc.com/persian/articles/cp3k7nky147o
  3. Fararu (2025), Red Crescent rescue helicopter damaged following Israeli attack, Accessible at: https://fararu.com/fa/news/877398/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A8-%D8%A8%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%BE%DB%8C-%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84
  4. Irna (2025), Direct Israeli attack on 7 hospitals/ 700 civilians martyred and over 5,000 injured, Accessible at: https://www.irna.ir/news/85883493/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%84-%D8%A8%D9%87-%DB%B7-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%DB%B7%DB%B0%DB%B0-%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D9%88-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D9%88%D9%86
  5. Vista (2025), Kolivand: 5 rescue workers martyred while on duty/ 400 residential houses completely destroyed, Accessible at: https://vista.ir/n/fardanews-sull2
  6. Salamatresaneh (2025), 15 people rescued alive and 188 bodies recovered from the rubble, Accessible at: https://salamatresaneh.ir/%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA-%DB%B1%DB%B5-%D9%81%D8%B1%D8%AF-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%88-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%DB%B1%DB%B8%DB%B8-%D9%86%D9%81%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%DB%8C/
  7. ICRC (1949), Article 18 – Wounded and sick III. Protection of hospitals, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-18
  8. OHCHR (1949), Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and Relating to the Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), Accessible at: https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/protocol-additional-geneva-conventions-12-august-1949-and-0
  9. ICRC (1949), Article 19 – Wounded and sick IV. Discontinuance of protection of hospitals, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-19
  10. ICRC (1949), Article 20 – Wounded and sick V. Hospital staff, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-20
  11. ICRC (2025), Rule 28. Medical Units, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule28
  12. ICRC (1949), Article 24 & 26, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gci-1949
  13. ICRC (1949), Article 15 & 16, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949
  14. ICRC (2025), Rules, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1
  15. Casematrixnetwork (2025), 8(2)(b)(iii), Accessible at: https://www.casematrixnetwork.org/cmn-knowledge-hub/elements-digest/art8/b/8-2-b-iii
  16. ICRC (1949), Article 23 – Consignment of medical supplies, food and clothing, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gciv-1949/article-23
  17. ICRC (2025), Rule 55. Access for Humanitarian Relief to Civilians in Need, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule55
  18. Press (2016), Security Council Adopts Resolution 2286 (2016), Strongly Condemning Attacks against Medical Facilities, Personnel in Conflict Situations, Accessible at: https://press.un.org/en/2016/sc12347.doc.htm
  19. ICRC (1949), Article 3 – Conflicts not of an international character, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/gci-1949/article-3
  20. ICRC (1977), Article 70 – Relief actions, Accessible at: https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977/article-70
  21. ICRC, (1998), Article 8 – War crimes, https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/icc-statute-1998/article-8

 

Related Content

آیندۀ ترورشده؛ روایت شهادت کودکان ایرانی در جنگ ۱۲ روزه

By FODASUN 2025-08-27

بمباران عدالت؛ روایت جنایت خاموش اسرائیل در زندان اوین

By FODASUN 2025-08-13

موارد نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه توسط اسرائیل در تجاوز ماه خرداد 1404 به ایران

By FODASUN 2025-07-28

رابطه تحریم‌ها با ناترازی برق در ایران

By FODASUN 2025-07-28

تأثیرات تحریم‌ها بر فعالیت استارت‌آپ‌های ایرانی

By FODASUN 2025-07-13
خروج از نسخه موبایل