مجموعه ابراهیم خان

ابراهیم خان ظهیر الدوله حاکم کرمان در دوره قاجاریه با ساخت بازار، حمام، آب انبار، مدرسه و خانه مدرس، بانی این مجموعه بوده‌است.

حمام

این حمام مانند سایر حمام های سنتی ایران پایین تر از سطح زمین بنا شده که این امر در حفظ گرمای داخل حمام و همچنین آبرسانی آن موثر بوده است. سردر حمام که در ضلع جنوبی قیصریه ابراهیم خان واقع شده، دارای تزیینات کاشی کاری از نوع خشتی هفت رنگ و طاق آن مقرنس کاری میباشد.

از طریق راهروی زاویه دار به بخش رختکن حمام وارد می شویم. این فضا دارای گنبد مرکزی و ایوا های جانبی می باشد. در مرکز آن حوض آبی قرار دارد که علاوه بر زیبایی فضا در انعکاس نور به داخل رختکن تاثیر بسزایی دارد. تمامی سقف ها بر ستون هایی سنگی استوار شده اند و تزیینات کاربندی زینت بخش آن ها میباشد. پس از گذر از راهروی طولانی و زاویه دار به گرمخانه راه مییابیم. شکل راهروها در حفظ فضای داخلی از دید مستقیم و جلوگیری از خروج هوای گرم موثر بوده است. خزینه و چال حوض از دیگر عناصر گرمخانه می باشند. گرمخانه با حجاری های زیبا و کاشی های خشتی هفت رنگ تزیین شده است. یک تابلوی افقی در گرمخانه وجود دارد که در آن باغ شکوفه، دو مرغابی سفید، پرندگان زرد و سفید روی شاخه ها دیده می شود. نور این حمام از طریق سقف ها تامین می شود.

سردر گرمخانه و رختکن با کاشی های ارزشمندی شامل نقوش گل و بوته، گل، گلدان، پرنده و صحنه های حماسی از شاهنامه فردوسی تزیین شده است. تابلوهای طبیعت گرا در گرمخانه و سردر حمام با انواع رنگ ها و شکل های طبیعی (رئالیستی و ناتورآلیستی) و همچنین نقش های نمادین و هندسی از نمونه های قابل توجه در تزیینات مجموعه ابراهیم خان است. در طرفین ورودی حمام دو تابلوی مستطیل شکل به صورت عمودی و کشیده قرار دارد که دارای نقش گلدان گل و پرندگانی است که روی شاخه های درخت قرار دارند. دو طرف گلدان و پایین تابلو دو کبک کوهی دیده می شود. کبک کوهی از پرندگانی است که در هنر کرمان زیاد استفاده شده است. طوطی، شانه به سر، کبوتر و گنجشک نیز در نقوش این خطه بارها آمده است. استفاده از الگوهای قرینه و تزیینات منحصر به فرد سقف رختکن از ویژگی های این اثر می باشد.

مدرسه

از دیگر بناهای مجموعه ابراهیم خان، مدرسه است که ساختمان آن یکی از زیباترین بناهای عصر قاجاریه در شهر کرمان محسوب می شود. نقشه بنا از نوع چهار ایوانی و حجره ها پیرامون حیاط شکل گرفته اند. با استناد به کتیبه موجود در ضلع غربی مدرسه، استاد اسماعیل قصاع سازنده آن بوده است. در انتهای ایوان قبله، محراب زیبایی از کاشی هفت رنگ وجود دارد. در تمامی بخش های مدرسه عناصر تزیینی مانند گچ بری، کشته بری، مقرنس کاری و کاربندی دیده می شود.

سردر ورودی مدرسه در ضلع غربی قیصریه ابراهیم خان واقع شده و دارای طاق بندی، تزیینات کاشی و حجاری بر سنگ یکپارچه می باشد. نمای رفیع سردر دارای چهار تابلو کاشی کاری با نمونه های بدیع منظره سازی در تزیینات معماری است. چهار تابلو قوسی طرفین سردر داخل کادر مستطیل شکل قرار دارند و بالای آن لچکی هایی دیده می شود.

نقش گل و گلدان و طاووس ها نیز مانند تابلوی درخت شکوفه و مرغابی ها از مناظر زیبا و استثنایی می باشد که در کاشی کاری های قاجار در سایر نقاط ایران دیده نشده است. نقش های خاصی از درختان و پرندگان محلی در کاشی این مجموعه دیده می شود که ویژگی هایی متفاوت با سایر نقاط ایران دارند. بخصوص در عصر قاجار شاهد عالی ترین نمونه های گل و بوته و درختچه های بومی هستیم.

گرداگرد حیاط مدرسه مقابل حجره های طلاب ایوانهای کوچکی مزین به تابلوهای گل و گلدان است. نقش و رنگ این ها به روش گل فرنگ (رز) است که نقش گل فرنگ در قالب گل و گلدان در قالی و کاشی­ های کرمان به کرات ظاهر شده است. در ضلع جنوبی، خانه مدرس مدرسه قرار دارد که بعدها توسط فرزندان ابراهیم خان به مجموعه اضافه شد و در سال ۱۲۹۸ هجری قمری اتمام یافت. این فضا دارای درهای ارسی با شیشه رنگی می­ باشد و تمامی نماهای آن کاشی­ کاری شده است.

بادگیر زیبایی با تزیینات آجر و کاشی بر بام مدرسه ابراهیم خان خودنمایی می کند که بلندترین بادگیر موجود در شهر می باشد و نزدیک به شانزده متر ارتفاع دارد. در چهار طرف بادگیر پنجره های کشیده قوسی قرار دارد. نمای کلی آن ستونی به شکل مکعب مستطیل و با رنگ خاکی می باشد. چهار تابلوی کاشی کاری رنگین با عبارت «سلام علی ابراهیم» بر پایه بادگیر با رنگ خاکی جلوه زیبایی دارد که از فاصله دور می درخشد.

بازار

بازار ابراهیم خان به صورت یک راسته متقاطع عمود بر بازار کلاه مالی و به موازات بازار کفاش ها واقع شده است. بازار ابراهیم خان که به «قیصریه زرگری» نیز معروف است از مهم ترین بازارهای کرمان به شمار می رود که جزء موقوفه ابراهیم خان می باشد و از نظر معماری بسیار جالب است.

وجه تسمیه قیصریه زرگری، وجود زرگران و تعمیرکاران طلا و جواهرات در آن می باشد. زیرا بیش از 90 درصد مغازه ها زرگری، طلا فروشی و تعداد کمی عتقیه فروشی است. از ویژگی های این بازار ارتفاع آن می باشد و گرچه در زمان قاجاریه ساخته شده اما فضاهای معماری آن از عصر صفویه الهام گرفته است.

در این بازار حمام، کاروانسرا و آب انبار ابراهیم خان قرار دارد. این بازار در امتداد و انتها به دو در بزرگ چوبی که در ساعات و ایام تعطیل بسته می شود، مجهز است. داشتن عناصر دفاعی نظیر این درهای محکم چوبی از ویژگی های مهم این بازار می باشد.

آب انبار

آب انبار از جمله بناهای عام المنفعه بوده که در کنار سایر عناصر شهری مورد استفاده عموم قرار می گرفته و تامین آب اکثر آب انبارها اغلب از طریق قنات ها بوده است. آب انبار ابراهیم خان در ضلع شمالی قیصریه واقع شده و در عصر خویش یکی از آب انبارهای معتبر شهر کرمان بوده که آب بخشی از شهر قدیم کرمان را تامین می نموده است. طبیعت گرایی و منظره پردازی در کاشی کاری های مجموعه ابراهیم خان نمونه ای زیبا و ب نظیر از هنر بومی و محلی منطقه کرمان است که با سایر تزیینات دوره قاجار در شهرهای ایران متفاوت است. پرندگانی چون کبک کوهی، طوطی، گل های پنیرک، لاله، مینا، زنبق و آفتابگردان و … با تنوع در نقش و رنگ به گونه ای جلوه گری می کند که این کاشی ها را همچون نقش قالی کرمان از سایر نقاط ایران متمایز ساخته است.

گالری