مجموعه وکیل

مجموعه وکیل در شرق مجموعه گنجعلی­ خان و با فاصله کمی‏ از آن در امتداد بازار بزرگ قرار دارد. این مجموعه شامل بازار، حمام، کاروانسرا و مسجد می‏ باشد که به دستور محمد اسماعیل خان نوری اسفندیاری مشهور به وکیل الملک اول، که در دوره قاجار حاکم کرمان بود و پسرش مرتضی قلی خان، وکیل الملک ثانی و اولادش ساخته شده است.

حمام وکیل:

 از حمام های‏ زیبای دوره قاجار است که با فاصله کمی از حمام­ های گنجعلی خان و ابراهیم­ خان در میانه‌­های بازار قرار دارد. حمام وکیل از زیباترین اجزای مجموعه وکیل می­ باشد که تا پایان حکومت پهلوی دایر بوده و در سال 1355 تبدیل به چایخانه سنتی شده است. این بنا  به لحاظ ساختار، مانند سایر حمام­ ها  دارای بخش های مختلف ورودی، رختکن، هشتی، گرمخانه، تون( محل سوختن هیزم برای گرم کردن آب و گرمخانه) و فضاهای خدماتی است.

پس از ورودی حمام، دو هشتی با تناسباتی زیبا، ابتدا و انتهای پله پایین رونده به قسمت رختکن را تشکیل می­ دهند. رختکن مشتمل بر سه فضا که دو فضای صفه مانند آن نسبت به بخش مرکزی دربرگیرنده آب نمایی سنگی است که به صورت قرینه بر محور عرضی عمود بر محور ورودی جای گرفته است. سقف رختکن، دارای ساختاری مرکب از انواع کاربندی ها با تزیینات معقلی بسیار زیبا می باشد. کف حمام و حوضچه های کوچک آب حجاری شده در سنگ و ستون های سنگی یکپارچه که به طرز ماهرانه ای به ته ستون ها اتصال یافته اند از ویژگی های مهم این بنا می باشند.

فضای حمام به گونه ای طراحی شده که مردم پس از عبور از راهروها، سرسراها و خم و پیچ های مناسب و مطلوب از فضای سرد بیرون، وارد گرمخانه می شدند. گرمخانه به عنوان اصلی ترین فضای حمام مشتمل بر قسمت مرکزی، استخر آب، خزینه و نظافت خانه است که به طرز جالبی در کنار هم قرار گرفته ­اند. در این بخش تزیینات آهک بری، ستون های سنگی حجاری شده و همچنین کاربندی های سقف از ویژگی های شاخص آن می باشند.

به طور کلی در معماری ایرانی، حمام ها را در عمق بین 1/5 تا 2/5 متر از زیرزمین می ساختند تا هم آبرسانی آن سریعتر صورت پذیرد و هم از دمای یکنواخت عمق زمین کمک گرفته شود. روشنایی داخل حمام از محفظه های تعبیه شده در سقف تامین می شد.

در سال 1369 هجری شمسی، سر در بنا که بر اثر گذشت زمان دچار فرسودگی گشته بود، با توجه به سبک معماری دوره قاجار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. این سردر به طور مستقیم به بازار کرمان مرتبط است.

در حال حاضر این حمام تاریخی به عنوان چایخانه سنتی، پذیرای میهمانان و بازدید کنندگان می باشد که در آن همزمان با نوای گوش نواز موسیقی سنتی، مورد پذیرایی قرار می‏‌گیرند و بخش گرمخانه این حمام هم محل صرف غذاهای محلی می باشد

مسجد وکیل

مسجد وکیل بخشی از مجموعه وکیل است که در بازار وکیل قرار گرفته و در دوره قاجار و دوره اخیر بازسازی، تعمیر و تزئین شده است. مسجد با طرح چهار ایوانی ساخته شده و ورودی آن در بازار قرار دارد. سردر ورودی مسجد دارای مقرنس ­کاری جالبی از کاشی است. حیاط شمالی که در اصلی مسجد به آن باز می­ شود سنگفرش شده و در تعمیرات دوره اخیر نماهای آن با کاشی­ کاری و آجر­کاری تزئین شده است.

مسجد دارای دو شبستان قدیم و جدید است. شبستان اصلی و قدیمی دارای پوشش گنبدی و کاشی ­کاری معرق زیبا و ستون ­های آجری می باشد که در ضلع غربی آن محرابی با تزئینات کاشی خشتی دوره قاجار قرار دارد. شبستان جدید در دوره اخیر و با مصالح جدید ساخته شده است.

کاروانسرای وکیل

کاروانسرای‏ وکیل یکی از ارکان اصلی و مهم مجموعه وکیل می باشد که در سمت چپ بازار وکیل واقع شده است.. این کاروانسرا با 120 حجره در 2 طبقه یکی از بزرگ ترین کاروانسراهای کرمان است.

از جمله مشخصه های ارزشمند این کاروانسرا، بادگیری می باشد که در نوع خود از زیبایی ویژه ای برخوردار است. بادگیر این بنا ساخت استوانه ای بلندی دارد که عمل سرمایش اتاق های زیرین را بر عهده داشته است و دیگری برج ساعتی که صدای زنگ آن تا دروازه های شهر شنیده می شده است. همچنین سردر ورودی آن در بازار، دارای تزیینات کاشی کاری و گچ بری می باشد.

این کاروانسرا در گذشته نقش حیاتی در شهر کرمان داشته است. روزگاری حجره های زرگری در آن دایر بوده و با توجه به موقعیت ممتاز و وسعت آن، علاوه بر امور بازرگانی، اکثر دیدارهای انتخاباتی از جمله انتخابات مجلس شورای ملی و یا انجمن شهر و حتی سخنرانی های مهم، به مناسبت های مختلف در آن برگزار می شده است.

بر خلاف معمول اکثر کاروانسراهای کرمان، صحن این کاروانسرا سنگ فرش است و چهار باغچه و دو حوض را چنان در آن نهاده اند که بیشتر حجره ها از وجود آب و سبزه بهره مند شوند. بیشتر کاروانسراهای بازار به لحاظ تسهیل تردد چهارپایان و جا به جایی بار، طرح حیاط سازی ندارند با این حال، جای کافی برای تردد در میانه صحن این کاروانسرا وجود دارد. به طوری که کاروان‌داران به راحتی بارهای خود را در وسط کاروانسرا زمین می‌گذاشتند و حیوانات را در گوشه‌ای از کاروانسرا می‌بستند.

بنا به گفته آقای گلاب زاده، کرمانشناس معروف «تجار و مردم برای خرید بار به کاروانسرای وکیل می‌آمدند و بیشتر این افراد را حجره‌داران کاروانسرا تشکیل می‌دادند که هر یک به مرور زمان مالک یکی از حجره‌های کاروانسرا شده بودند». وی اعتقاد دارد که کاروانسرای وکیل شاهرگ حیاتی بازار کرمان بوده است.

گالری