همکاران – شبکۀ عربی نهادهای ملی حقوق بشر
بسم الله الرحمن الرحیم
درود و سلام بر ارجمندترین پیامبر، مولای ما محمد، و بر همۀ خاندان و یارانش.
در نتیجۀ باور نهادهای عربی حقوق بشر به ضرورت تقویت حقوق بشر، توسعۀ آن، حمایت از آن، احترام به آن و اجرای عملی آن در کشورهای عربی؛ نهادهای عربی، پیش از تأسیس شبکه، تعدادی از اجلاسهای دوره‌ای را ترتیب دادند. نخستین دوره در سال 2005 از سوی شورای ملی حقوق بشر در مصر و دورۀ دوم در سال 2006 از سوی کمیتۀ ملی حقوق بشر در قطر برگزار شد؛ در حالی که شورای ملی حقوق بشر در مراکش، سومین دوره را در سال 2007 برپا کرد. سپس به چهارمین دوره می‌رسیم که شورای ملی حقوق بشر در الجزایر آن را در سال 2008 سازماندهی کرد. دورۀ پنجم در سال 2009 از سوی کمیتۀ ملی حقوق بشر در قطر ترتیب داده شد و دورۀ ششم در سال 2010 از سوی شورای ملی حقوق بشر در مراکش برگزار شد. سپس در دورۀ هفتم همایش نهادهای ملی عربی حقوق بشر که در نواکشوت در تاریخ 27 و 28 آوریل سال 2011 منعقد شد، در چیزی که «اعلامیۀ نواکشوت» نامیده شده، تصمیم تأسیس شبکۀ عربی گرفته شد که مقرش، دوحه است.
ساختار بنیادین شبکه به صورت نهایی خود در مجمع عمومی شبکه عربی در دوحه در سال 2012 شکل گرفت که نخستین اجلاس پس از اعلام تأسیس شبکه بود و «هشتمین اجلاس شبکۀ عربی نهادهای ملی حقوق بشر» نامیده شد. این امر، قدردانی و اشاره‌ای به تاریخ شبکه و اجلاسهای نهادهای عربی پیش از اعلام تأسیس آن است. این اعلامیه بیان می‌کند که احترام به حقوق بشر، مسئلۀ اصلی کار شبکه است که مرجعیت خود را از ارزش‌ها و اصول بنیادینی می‌گیرد که در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر و توافق‌نامه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای حقوق بشر به آن‌ها تصریح شده است. این شبکه از همۀ نهادهای ملی حقوق بشر در کشورهای عربی تشکیل شده است؛ نهادهایی که مطابق با اصول 1993 پاریس تأسیس شده‌اند.
شبکۀ عربی در پی تقویت، توسعه و حمایت از حقوق بشر در جهان عرب از خلال محقق‌کردن رسالتش در دفاع از انسان و آزادی‌هایش و صیانت از کرامت و حقوقش است. این کار از راه پشتیبانی نهادهای ملی عربی حقوق بشر و تواناکردن ایشان بر آگاهی از مأموریت‌هایشان برای دستیابی به اهدافشان از راه تحقق اهداف بنیادین ذیل صورت می‌گیرد:
– تقویت نقش نهادهای ملی برای مشارکت در حمایت از حقوق بشر در کشورهای عربی، احترام به آن، اجرای آن از خلال کانال‌های اجرایی و ارتباط و هماهنگی با آن دسته از نهادهای ملی در جهان که به این اهداف خدمت می‌کنند.
– توسعه و نشر فرهنگ حقوق بشر از خلال نشر، آموزش و تمرین برای همۀ اقشار جامعه در دو بخش عمومی و خصوصی و نهادهای جامعۀ مدنی و شهروندان و افراد مقیم.
– تشویق به پیوستن به توافق‌نامه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مرتبط با حقوق بشر، مشارکت در اجرای مستلزمات، سازگاری قوانین ملی با مفاد توافق‌نامه‌هایی که به تصویب کشورهای عربی رسیده است، احترام به تعهدهای امضاشده، ضمانت اجرای آن‌ها و مشارکت در افزایش توانایی‌های افراد موظف به اجرای عملی آن‌ها.
– پشتیبانی از کار نهادهای ملی در چارچوب همکاری منطقه‌ای، ابراز و تشویق روح شهروندی، احترام به اصول، ارزش‌ها و فرهنگ حقوق بشر.
– برانگیختن کشورها بر تعامل با هیئت‌های پیمان‌نامه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای حقوق بشر.
شبکۀ عربی با دستگاه‌های گوناگون خود در پی تحقق اهداف خود از خلال برعهده‌گرفتن مأموریت‌های ذیل است:
– پشتیبانی از توانایی‌های نهادهای ملی برای محقق‌کردن این مأموریت: شبکۀ عربی در چارچوب بنیان‌نهادن و افزایش توانایی‌های اعضا، 46 کارگاه آموزشی از زمان تأسیس تاکنون برگزار کرده است. همچنین در دوره‌های 27 تا 32 عنبتاوی (دورۀ آموزشی عربی حقوق بشر) شرکت کرده است و هم‌اکنون در برپایی دورۀ 33 عنبتاوی با هدف برگزاری 46 کارگاه و دوره با 1286 فراگیر از کادر نهادهای ملی حقوق بشر عضو شبکه و از سازمان‌های جامعۀ مدنی و نهادهای دولتی به نسبت 41 درصد فراگیر زن و 59 درصد فراگیر مرد مشارکت دارد. این آموزش، موضوعات متعددی در زمینه‌های حقوق بشر و توسعۀ برنامه‌های همکاری دوجانبه میان نهادهای ملی عربی و نهادهای مشابه در جهان، مجموعه‌های منطقه‌ای و سازمان‌های مرتبط بین‌المللی را در بر می‌گیرد.
– تشویق به بنیان‌گذاری نهادهای ملی و تقویت آن‌ها مطابق با اصول پاریس و استمرار آن با مشورت و تجربه: در این راستا، شبکه در تشویق به تأسیس دو نهاد ملی مشارکت کرد و پشتیبانی و مشورت را به هفده نهاد ملی عضو شبکه تقدیم کرد. همچنین در تشویق به اصلاح قوانین چهار نهاد ملی برای سازگاری بیشتر با اصول 1993 پاریس مشارکت کرد.
– فراهم‌کردن پشتیبانی برای نهادهای ملی با منابع مالی محدود که از مشکلات در محقق‌کردن مأموریت‌هایشان رنج می‌برند: در این چارچوب، پشتیبانی ممکن را به نهادهای نوظهور که با شرایط ویژه روبه‌رو هستند و بیش از هشت نهاد را در بر می‌گیرند، به شکل گوناگونی تقدیم کرده است.
– تحکیم همکاری و هماهنگی میان نهادهای ملی و ائتلاف جهانی و سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مرتبط: شبکه پشتیبانی خود را از راه نهادهای عضو برای توانمندسازی ائتلاف بین‌المللی و تقویت نقش نهادهای ملی در سطح محافل بین‌المللی ارائه کرده است. افزون بر این، تعدادی نشست در حاشیۀ همایش‌های ائتلاف جهانی در ژنو و فراهم‌ساختن مشارکت تعدادی از نمایندگان نهادهای عضو با منابع مالی محدود در این اجتماعات.
– تبادل و هماهنگی دیدگاه‌ها و مواضع نهادهای ملی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی پیرامون مسائل مرتبط با حقوق بشر و اصول پاریس: در این راستا، شبکۀ عربی از سال 2012 تاکنون در برگزاری پانزده همایش و گفتگوی بین‌المللی و منطقه‌ای مشارکت کرده است. همچنین در شانزده همایش و مشورت‌ها و گفتگوهای بین‌المللی و منطقه‌ای حضور فعال داشته و 41 نشست در مناسبت‌های متعدد و موضوعات گوناگون برگزار کرده است که از مهم‌ترین آن‌ها، فعالیت‌ها در پشتیبانی مسئلۀ ملت عرب فلسطینمان در رویارویی با جنایت‌های اشغالگران نژادپرست صهیونیستی، فعالیت مطابق با ابزارهای قانون بین‌المللی حقوق بشر و حقوق بین‌الملل بشردوستانه و فعالیت همراه با شرکا برای محاکمه و محاصرۀ اشغالگران با تأکید بر حق مقاومت بوده است. در این راستا، تعدادی از همایش‌ها و نشست‌های مذکور، به این موضوع پرداخته‌اند. افزون بر این، ده‌ها بیانیه برای محکومیت، عریان‌کردن و رسواکردن جنایت‌های اشغالگران اسرائیلی و درخواست از جامعۀ جهانی برای عمل به تعهداتش به حقوق بین‌الملل به عنوان طرف ثالث برای پایان‌بخشیدن به رنج ملت فلسطینمان صادر شده است.
– بسیج ابزارها و فناوری‌های رسانه‌ای در سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای نشان‌دادن کارها و فعالیت‌های نهادهای ملی: این امر به منظور نهادینه‌سازی فرهنگ حقوق بشر و خدمت به صلح و تسامح است.
– تشویق به حضور و مشارکت فعال نهادهای ملی در محافل بین‌المللی و منطقه‌ای و همایش‌های ائتلاف جهانی.
– دیده‌بانی، مستندسازی و انتشار اطلاعات و نتایج کارها، فعالیت‌ها و تجربه‌های نهادهای ملی و همچنین، تشویق مطالعات و پژوهش‌های پیرامون این نهادها: ما این کار را در وب‌سایت‌ها و انتشارات شبکۀ عربی انجام می‌دهیم که یکی از آن‌ها، دوفصلنامه‌ای است که شبکۀ عربی آن را منتشر می‌کند.
– پیگیری و علت‌یابی مشکلات ناشی از چالش‌های نوین در زمینۀ حقوق بشر و مشارکت نهادهای ملی در افزایش توانایی‌های اعضا و وابستگانش.
– توسعۀ روابط با سازمان‌ها و افرادی که در پی محقق‌کردن همین اهداف نهادهای ملی هستند (به ویژه سازمان‌های غیردولتی).
– کمک به تقویت، توسعه و حمایت از حقوق بشر در جهان با همکاری نهادهای ملی غیرعضو در شبکه.
– پیگیری و ارزیابی مستمر وضعیت حقوق بشر و آزادی‌های عمومی در کشورهای عربی و فراهم‌کردن کمک برای نهادهای عضو برای مقابله با نقض این حقوق از خلال پشتیبانی فنی، لجستیکی و معنوی در حالت ضرورت.
توزیع شبکۀ عربی در میان دو قارۀ آسیا و آفریقا، فضای بیشتری به آن داده است که از خلال آن، همکاری گسترده‌تر و تبادل بزرگ‌تری برای تجربه‌ها و بهترین کارها شکل گرفته است؛ تا جایی که همۀ نهادهای ملی عربی حقوق بشر در هر دو قاره را در بر گرفته است. گروه‌های عضو شبکه به دو گروه عضویت کامل (شامل همۀ نهادهای وابسته به ائتلاف جهانی و همچنین همۀ نهادهای ملی «الف») و گروه عضویت ناظر (شامل همۀ نهادهای «ب» با درجۀ ملی «نوظهور» و غیروابسته به ائتلاف جهانی) تقسیم می‌شوند. باید توجه داشت که اساسنامه به نهادهای ملی نوظهور اجازه داده است تا مطابق با اصول پاریس و بدون وابستگی به ائتلاف جهانی، دارای مقام نظارت در شبکه باشند. این امر در چارچوب پشتیبانی از حضور این نهادها در محافل بین‌المللی برای محقق‌کردن ارتباط با نهادها و سازمان‌های دیگر فعال در زمینۀ حقوق بشر است که فوایدش از لحاظ همکاری، تبادل تجربه‌ها و بهترین کارها، باز خواهد گشت. همچنین این کار به شبکه، امکان توانمندسازی این نهادها و ساختن و افزایش توانایی‌شان را می‌دهد.
هر نهاد ملی حقوق بشر که مطابق با اصول پاریس در هر کدام از کشورهای عضو اتحادیۀ عرب تأسیس شود، حق درخواست پیوستن به شبکۀ عربی را دارد. این کار بر اساس اقدامات تصریح شده در ساختار شبکه انجام می‌شود؛ ساختاری که از «مجمع عمومی»، «کمیتۀ اجرایی» و «دبیرخانه» تشکیل شده است. ساختار داخلی شبکۀ عربی در میهن عربی به چهار مجموعۀ جغرافیایی به صورت زیر تقسیم می‌شود:
– «مغرب عربی» که شامل لیبی، تونس، الجزایر، مراکش و موریتانی است.
– «مصر و سودان و شاخ آفریقا» که شامل مصر، سودان، جیبوتی، سومالی و جزایر قمر است.
– «سرزمین‌های شام و عراق» که شامل سوریه، فلسطین، لبنان، اردن و عراق است.
– «شبه جزیرۀ عربستان» که شامل عربستان سعودی، یمن، امارات متحدۀ عربی، قطر، بحرین، کویت و عمان است.
مجمع عمومی شبکۀ عربی، بالاترین مقام آن است و از همۀ نهادهای ملی عضو در شبکه تشکیل شده است. این مجمع، اجلاسهای عادی خود را سالی یک بار برگزار می‌کند و ریاست شبکه به صورت ادواری میان اعضای شبکه با عضویت کامل منتقل می‌شود؛ به این صورت که با درنظرگرفتن ادواری‌بودن ریاست در داخل هر یک از مجموعه‌های جغرافیایی، هر سال از یک منطقه به منطقۀ دیگر منتقل می‌گردد.
اعضای کمیتۀ اجرایی از میان نهادهای ملی حقوق بشر با عضویت کامل توسط مجمع عمومی برای چهار سال برگزیده می‌شوند؛ به این صورت که از هریک از چهار مجموعۀ جغرافیایی مذکور، یک نهاد با درنظرگرفتن ادواری‌بودن ریاست در داخل هر مجموعه، به عنوان نماینده انتخاب می‌شود. نهادهای ملی کشور میزبان در صورتی که نمایندۀ منطقۀ خود نباشد، عضو پنجم کمیتۀ اجرایی است. همچنین اگر ریاست شبکه عضو کمیتۀ اجرایی نباشد، در خلال دورۀ ریاستش، در آن عضو خواهد بود و ریاست گردهمایی‌های کمیتۀ اجرایی را بر عهده می‌گیرد. به همین خاطر تعداد اعضای کمیتۀ اجرایی از چهار تا شش مؤسسه به عنوان حداکثر متغیر خواهد بود. این امر، مطابق با ملاحظات دوره‌ای انتقال ریاست شبکه از منطقه‌ای به منطقۀ دیگر و از نهادی به نهاد دیگر در یک منطقه و عضویت در کمیتۀ اجرایی است که از همان معیار پیروی می‌کند.
در پایان، باید توجه داشت که مقر شبکه و دبیرخانۀ آن در شهر دوحه قرار دارد و این امر، مطابق با اساسنامۀ آن است. ریاست دبیرخانه را یک دبیرکل بر عهده می‌گیرد که توسط کمیتۀ اجرایی مطابق با اصول تصریح‌شده در اساسنامۀ داخلی شبکه تعیین می‌گردد.
سپاس