دیپلماسی عمومی نقش مهمی در گسترش نظم عادلانه دموکراتیک ایفا می‌کند. از جمله پیامدهای بهرهمندی از دیپلماسی عمومی در گسترش نظم عادلانه دموکراتیک میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
§ مقابله با تبلیغات منفی و افزایش آگاهی: دیپلماسی عمومی می‌تواند اطلاعات نادرست را اصلاح کند و گفتمان سازنده را ترویج دهد. همچنین می‌تواند آگاهی مردم را درباره حقایق جهان افزایش دهد.
§ ترویج ارزش‌های دموکراتیک و مقابله با اقتدارگرایی: دیپلماسی عمومی ابزاری برای گسترش و تقویت ارزش‌های دموکراتیک مانند آزادی بیان، حاکمیت قانون و حقوق بشر در سطح جهانی است. دیپلماسی عمومی با ارائه دیدگاه‌های متنوع و اطلاعات آزاد می‌تواند با گفتمان‌های اقتدارگرا مقابله کند.
§ تقویت جامعه و مشارکت مدنی: دیپلماسی عمومی با حمایت از سازمان‌های غیردولتی و فعالان مدنی به تقویت پایه‌های دموکراسی کمک می‌کند. همچنین با درگیر کردن شهروندان در گفتگوهای بینالمللی، مشارکت آنها در فرآیندهای دموکراتیک را تشویق می‌کند.
§ شفافیت و پاسخگویی: دیپلماسی عمومی از طریق تبادل اطلاعات و ایده‌ها به افزایش شفافیت در حکومت‌ها و نهادهای بینالمللی کمک می‌کند که از اصول اساسی نظم دموکراتیک است.
§ همبستگی جهانی و حل مسالمت‌آمیز اختلافات: دیپلماسی عمومی از طریق ایجاد پیوندهای فرهنگی و اجتماعی به تقویت همبستگی جهانی کمک می‌کند که برای مواجهه با چالش‌های مشترک در یک نظم دموکراتیک جهانی ضروری است. همچنین به ترویج گفتگو و تفاهم بین ملت‌ها کمک می‌کند که برای حفظ صلح و ثبات در یک نظم دموکراتیک ضروری محسوب می‌شود (Best Diplomats, 2023, https://shorturl.at/YkBPg).
نوشتار حاضر به مهمترین اقدامات ایران برای اشاعه نظم عادلانه دموکراتیک از طریق دیپلماسی عمومی پرداخته شده است که عبارتاند از: بهرهمندی از رسانه‌های بینالمللی، تعامل با جوامع مدنی و دانشگاهی، استفاده از دیپلماسی فرهنگی، حمایت از جنبش‌های اجتماعی و سیاسی و بهره‌برداری از دیپلماسی دیجیتال.
بهرهمندی از رسانه‌های بینالمللی
ایران از شبکه‌های تلویزیونی بینالمللی مانند پرس تی‌وی و العالم به عنوان ابزاری مهم در دیپلماسی عمومی خود استفاده می‌کند. پرس تی‌وی که به زبان انگلیسی برنامه پخش می‌کند، در سال 2007 تأسیس شد و هدف آن ارائه دیدگاه ایران درباره مسائل جهانی و منطقه‌ای است (PressTV, 2024, https://shorturl.at/WQJz7). این شبکه تلاش می‌کند تا روایتی متفاوت از آنچه در رسانه‌های غربی ارائه می‌شود، به مخاطبان جهانی عرضه کند. العالم، شبکه خبری عربیزبان ایران نیز نقش مهمی در انتقال دیدگاه‌های ایران به جهان عرب ایفا می‌کند (Alalam, 2024, http://www.alalam.ir/). این شبکه به طور ویژه بر مسائل غرب آسیا تمرکز دارد و تلاش می‌کند تا دیدگاه ایران را درباره تحولات منطقه منعکس کند.
علاوه بر این، ایران از سایر پلتفرم‌های رسانه‌ای مانند خبرگزاری‌ها (مثل ایرنا و مهر) و وب‌سایت‌های خبری به زبان‌های مختلف استفاده می‌کند. هدف از این تلاش‌ها، ارائه روایتی متفاوت از رویدادهای جهانی و منطقه‌ای، انتقاد از سیاست‌های غرب، به ویژه آمریکا، و ترویج ایده نظم جهانی عادلانه‌تر است. این رسانه‌ها اغلب به موضوعاتی مانند بی‌عدالتی در نظام بین‌الملل، انتقاد از سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه قدرت‌های بزرگ و حمایت از حقوق کشورهای در حال توسعه می‌پردازند. آنها همچنین تلاش می‌کنند تا تصویری واقعی از ایران و سیاست‌های داخلی و خارجی آن ارائه دهند.
تعامل با جوامع مدنی و دانشگاهی
ایران تلاش می‌کند تا با جوامع مدنی و دانشگاهی در کشورهای دیگر تعامل داشته باشد. این رویکرد بر این اساس است که ارتباط با نخبگان فکری و دانشگاهی می‌تواند به ایجاد درک بهتری از دیدگاه‌های ایران در سطح بینالمللی کمک کند. یکی از ابعاد این تلاش، برگزاری نشست‌های علمی و کنفرانس‌های دانشگاهی است. ایران گاهی از اساتید و پژوهشگران خارجی دعوت می‌کند تا در همایش‌های علمی در ایران شرکت کنند. این رویدادها فرصتی برای تبادل نظر و ارائه دیدگاه‌های ایران در یک محیط دانشگاهی را فراهم می‌کند.
تبادل دانشجو و استاد نیز بخش دیگری از این استراتژی است. ایران برنامه‌هایی برای پذیرش دانشجویان خارجی، به ویژه از کشورهای مسلمان و در حال توسعه دارد. همچنین، برخی از دانشگاه‌های ایرانی قراردادهای همکاری با دانشگاه‌های خارجی دارند که شامل تبادل استاد و دانشجو می‌شود. ایران همچنین از مراکز مطالعات ایران‌شناسی در دانشگاه‌های خارجی حمایت می‌کند. این مراکز به مطالعه زبان، فرهنگ و تاریخ ایران می‌پردازند و می‌توانند به ایجاد درک بهتری از ایران در محیط‌های دانشگاهی خارجی کمک کنند (Tehran Times, 2023, https://shorturl.at/yTfK7). این تعامل، زمینه‌های اشاعه نظم عادلانه دموکراتیک در جهان را فراهم می‌کند؛ چراکه ایده‌های نظم جدید جهانی در این بستر دنبال می‌شود.
استفاده از دیپلماسی فرهنگی
ایران از میراث فرهنگی و تاریخی غنی خود به عنوان ابزاری برای دیپلماسی عمومی استفاده می‌کند. این رویکرد بر این اساس است که فرهنگ می‌تواند پلی برای ارتباط با مردم سایر کشورها باشد و تصویری مثبت از ایران و فرهنگ اسلامی ارائه دهد. برگزاری نمایشگاه‌های هنری یکی از ابعاد مهم دیپلماسی فرهنگی ایران است. این نمایشگاه‌ها که گاه در موزه‌های معتبر جهان برگزار می‌شوند، آثار هنری ایرانی از دوره‌های مختلف تاریخی را به نمایش می‌گذارند. هدف از این نمایشگاه‌ها، نشان دادن غنای فرهنگی ایران و اسلام و ایجاد علاقه به فرهنگ ایرانی – اسلامی در میان مخاطبان خارجی است.
فستیوال‌های فیلم نیز بخش دیگری از دیپلماسی فرهنگی ایران هستند. فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های بینالمللی حضور فعالی دارند و گاه جوایز مهمی را کسب می‌کنند. این حضور به معرفی سینمای ایران و همچنین ارائه تصویری از جامعه و فرهنگ ایران به مخاطبان جهانی کمک می‌کند. ایران همچنین رویدادهای فرهنگی مانند هفته‌های فرهنگی، کنسرت‌های موسیقی سنتی و نمایشگاه‌های صنایع دستی را در کشورهای دیگر برگزار می‌کند (Tehran Times, 2024, https://shorturl.at/anjEn). این رویدادها فرصتی برای معرفی جنبه‌های مختلف فرهنگ ایرانی به مخاطبان خارجی را فراهم می‌کنند. بهرهمندی از دیپلماسی فرهنگی روشی برای ارتقای نظم عادلانه از سوی کشورهای در حال توسعه است که جایگاه فرهنگ خود را در میان فرهنگهای بینالمللی بروز دهند. همچنین مفاهیم مورد استفاده در این روش به نظم منصفانه بیش از پیش در جهان کمک خواهد کرد.
حمایت از جنبش‌های اجتماعی و سیاسی
ایران از برخی جنبش‌های اجتماعی و سیاسی در کشورهای دیگر که با دیدگاه‌های تهران همسو هستند، حمایت می‌کند. این حمایت می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد، از پشتیبانی سیاسی و رسانه‌ای گرفته تا حمایت مالی و لجستیکی. یکی از نمونه‌های بارز این رویکرد، حمایت ایران از گروه‌های مقاومت فلسطینی است. ایران این حمایت را بخشی از تعهد خود به آرمان فلسطین و مقابله با اسرائیل می‌داند. این حمایت شامل کمک‌های مالی، آموزشی و تسلیحاتی به برخی گروه‌های فلسطینی می‌شود.
در لبنان، ایران از حزب‌الله حمایت می‌کند و آن را به عنوان یک جنبش مقاومت علیه اسرائیل معرفی می‌کند. این حمایت شامل کمک‌های مالی، نظامی و سیاسی است.
ایران همچنین از برخی گروه‌های شیعی و مسلمان در کشورهای مختلف حمایت می‌کند. این حمایت را میتوان در چارچوب تلاش ایران برای گسترش نظم عادلانه در منطقه و حمایت از جوامع مسلمان تفسیر کرد. البته این حمایت‌ها مورد انتقاد برخی کشورها، به ویژه آمریکا و متحدانش در منطقه قرار می‌گیرد؛ این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران چنین حمایت‌هایی را برای گسترش نظم عادلانه دموکراتیک در جهان می‌کند. مشروعیت چنین حمایت‌هایی را طی سال‌های اخیر بیش از پیش میتوان درک کرد؛ چراکه هم‌اکنون افکار عمومی در کشورهای غربی نیز از گروه‌هایی چون گروه‌های فلسطینی برای احقاق حق خود حمایت می‌کنند.
بهره‌برداری از دیپلماسی دیجیتال
ایران در سال‌های اخیر از رسانه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین برای انتقال پیام‌های خود استفاده کرده است. این رویکرد به ایران امکان می‌دهد تا به طور مستقیم با مخاطبان جهانی ارتباط برقرار کند. نمونه‌هایی از این رویکرد به شرح زیر است:
· حضور مقامات سیاسی در توییتر: مقامات سیاسی از جمله محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران، حضور فعالی در توییتر دارند و از این پلتفرم برای بیان مواضع ایران و تعامل با مخاطبان جهانی استفاده می‌کنند. حساب توییتر ظریف بیش از 1.5 میلیون دنبال‌کننده دارد.(Javad Zarif, 2024, https://x.com/JZarif).
· استفاده از اینستاگرام: برخی از مقامات ایرانی از اینستاگرام برای ارتباط با مخاطبان داخلی و خارجی استفاده می‌کنند. این پلتفرم به آنها امکان می‌دهد تا تصویری از نظراتشان ارائه دهند.
· وب‌سایت‌های چندزبانه: وزارت امور خارجه ایران و سایر نهادهای دولتی وب‌سایت‌هایی به زبان‌های مختلف دارند که از طریق آنها اخبار و دیدگاه‌های رسمی ایران را منتشر می‌کنند.
· کمپین‌های هشتگی: ایران گاهی از کمپین‌های هشتگی در رسانه‌های اجتماعی برای جلب توجه به مواضع خود استفاده می‌کند. به عنوان مثال، هشتگ #JCPOA در زمان مذاکرات هسته‌ای به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
این تلاش‌ها در دیپلماسی دیجیتال به ایران امکان می‌دهد تا پیام‌های خود را به سرعت و به طور مستقیم به مخاطبان جهانی برساند، اگرچه چالش‌هایی مانند فیلترینگ برخی از این پلتفرم‌ها در داخل ایران وجود دارد. دیپلماسی دیجیتال بستری برای گسترش نظم عادلانه دموکراتیک از سوی ایران است؛ چراکه تهران از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی به دنبال صدور پیام‌های انقلاب خود برای مخاطبان جهانی بوده است. این پیام‌ها در راستای گسترش عدالت در جهان و حمایت از مستضعفان بوده است.
فرجام سخن
جمهوری اسلامی ایران از روش‌های مختلف برای اشاعه نظم عادلانه دموکراتیک در جهان استفاده می‌کند که یکی از روش‌ها بهره‌برداری از دیپلماسی عمومی است. تهران برای اجرای دیپلماسی عمومی موفق از چندین طریق استفاده می‌کند. بهره‌برداری از رسانه‌های بینالمللی همچون پرس تی‌وی و العالم و خبرگزاری‌ها یکی از ابزارهای دیپلماسی عمومی ایران است. ارتباط با جوامع مدنی و دانشگاهی از مسیرهای دیگر در این زمینه است. بهره‌گیری از فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی از طرق دیگر ایران برای گسترش نظم عادلانه در جهان است که عناصر مختلف فرهنگی و اسلامی در این زمینه مورد استفاده قرار می‌گیرد. ازآن‌جایی‌که فرهنگ درهم‌تنیده اسلامی و ایرانی حاوی بن‌مایه‌های عادلانه است، استفاده از این گنجینه غنی برای اشاعه نظم عادلانه تأثیرگذار است. تهران به صورت عملیاتی نیز نشان داده است که از ایده نظم عادلانه دموکراتیک حمایت می‌کند؛ لذا این امر در حمایت از جنبش‌های فلسطینی و حزب‌الله به منصه ظهور رسیده است. بهره‌برداری از رسانه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین همچون توئیتر، اینستاگرام و وب‌سایت‌هایی با زبان‌های مختلف نیز به‌عنوان یکی از مسیرهای دیپلماسی عمومی برای اشاعه نظم عادلانه مورد توجه قرار گرفته است.
1. Best Diplomats (2023), The Concept of Public Diplomacy In the 21st Century, Accessible at: https://shorturl.at/YkBPg
2. PressTV (2024), What Press TV Is, Accessible at: https://shorturl.at/WQJz7
3. Alalam (2024), About Al-Alam TV channel, Accessible at: http://www.alalam.ir/
4. Atlantic Council (2023), Iran joining the SCO isn’t surprising, But Beijing’s promotion of illiberal norms in Eurasia should get more attention, Accessible at: https://cl.gy/MHqEc
5. Tehran Times (2023), Iran spends $335m a year on foreign students, Accessible at: https://shorturl.at/yTfK7
6. Tehran Times (2024), Iran to celebrate Handicrafts Week with special programs, Accessible at: https://shorturl.at/anjEn
7. Javad Zarif (2024), @JZarif, Accessible at: https://x.com/JZarif
