وضعیت قوم کُرد در ایران

مقدمه

امروزه تنوع قومی واقعیتی است که نسبتاً جهانی شده و در صلح و منازعه داخلی و خارجی کشورها نقش بسزایی دارد. جمهوری اسلامی ایران جزء کشورهای چندقومیتی با اقوامی مانند قوم‌های کرد، لر، بلوچ و… است.[1] قوم کرد از جمله اقوام ایرانی است که از نظر عددی در اقلیت می باشد، اما در برخورداری از حقوق شهروندی و قوانین، تمایزی با اکثریت مردم ایران ندارد و افراد آن، جزء آحاد ملت ایران هستند. در این یادداشت، خاستگاه و فرهنگ قوم کرد و دستاوردهای مهم اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این قوم به صورت مختصر بیان می‌گردد.

کردها مردمانی با اصالت ایرانی هستند که امروزه در جنوب شرقی ترکیه، شمال و شرق عراق، غرب و شمال غربی ایران، جنوب ارمنستان و شرق و شمال سوریه زندگی می‌کنند.[2] قوم کرد، از هزاران سال پیش در نواحی کوهستانی غربی ایران اسکان یافته‌اند. بیشتر جمعیت کردها در سه استان کرمانشاه، ایلام، کردستان و همچنین در قسمت‌های وسیعی از آذربایجان غربی سکونت دارند[3] و به عنوان سومین گروه قومی در ایران رتبه بندی شده‌اند که تقریباً %10 جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند.[4] قوم کرد به زبان کُردی صحبت می‌کنند که اشتراکات زیادی با زبان فارسی دارد، زیرا هر دو زبان، یک ریشه دارند و از زبان‌های اصلی و قدیمی ایران هستند.[5]  کردها همانند اقوام دیگر ایرانی، پس از ظهور اسلام، مسلمان شدند و اکثریت آن‌ها از مذهب سنی شافعی پیروی می‌کنند.[6]

دستاوردهای اجتماعی قوم کُرد در ایران

با روی کار آمدن نظام اسلامی، خدمات اثربخشی نسبت به مردم کردستان انجام شده است. نمونه بارز این خدمات، دسترسی آسان مردم به روستاها با تأسیس جاده‌های آسفالت روستایی است. این در حالی است که در زمان قبل از انقلاب، حتی خودرو هم برای رفت‌وآمد مردم نبود. حضور و فعالیت پزشکان در دورترین نقطه مرزی کردستان نیز از موفقیت‌های نظام آموزشی در دوران انقلاب است. ساخت بیمارستان‌های مجهز از جمله بیمارستان کوثر سنندج از مهم‌ترین طرح‌های خدمت رسانی است.[7] طبق سخنان معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی استاندار کردستان، از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون مجوز استخدام هزار و 552 نفر در دستگاه‌های اجرایی صادر شده است که بیشترین آمار استخدامی در حوزه آموزش و پرورش با حدود 1074 نفر می‌باشد. همچنین در راستای آزمون استخدامی که توسط سازمان‌های سنجش و امور اداری و استخدامی کشور برگزار می‌گردد، برای استان کردستان که جزو استان‌های با بزرگی متوسط است، حدود 100 نفر نیروی بومی (کُرد) مورد ارزیابی و استخدام قرار خواهند گرفت.[8]

دستاوردهای سیاسی و نظامی قوم کرد در ایران

مشارکت همه افراد و اقوام یک ملت در انتخاب اجزای حاکمیت، مثل انتخابات ریاست جمهوری یا نمایندگی مجلس نشان از نظام مردم‌سالاری دارد.[9] در این راستا، قوم کرد نیز مانند سایر مردم ایران در ساختار حکومتی به موفقیت‌های سیاسی و انتصابی بالایی دست یافته‌اند. از جمله این افراد می‌توان به  ماموستا عبدالسلام کریمی، سیاستمدار کرد اهل ایران اشاره کرد که اکنون به عنوان مشاور رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت‌های دینی و مذهبی منصوب شده است. شهرام ایرانی، دریادار و فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (منصوب در سال ۱۴۰۰) نیز از نخبگان کرد سنی مذهب می‌باشد.[10] کریم سنجابی نیز که قاضی اختصاصی ایران در دیوان بین المللی دادگستری در پرونده نفت ایران و انگلیس، رهبر جبهه ملی در هنگام انقلاب 1357 و اولین وزیر امور خارجه ایران بوده است، از قومیت کرد است.

امروزه باور شهروندان مناطق كردنشين و استفاده از راه حل‌هاي مسالمت‌آميز به يك عامل تعيين كننده در سياست ايران تبديل شده است. برقراری حکومت قانون در ایران مستلزم هماهنگی کامل میان خواسته‌های همه شهروندان به ویژه مناطق کردنشین ایران است. در قانون اساسی اصلاحات مشخصی نسبت به قوم کرد از جمله حق تکلم به زبان کردی و کاهش تبعیض‌های مذهبی، جنسیتی و سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. [11]

دستاوردهای علمی و آموزشی قوم کرد در ایران

نیروی انسانی مهمترین سرمایه هر کشوری است. این سرمایه در کردستان هر روز پربارتر می‌شود، رسالت دانشگاه در این زمینه عملی شده و تعداد نخبگان این دانشگاه روز به روز در حال افزایش است.[12] در سال 1400، چند عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان از جمله دکتر عبدالله سلیمی (شیمی)، دکتر حسن بیورانی (برق)، دکتر قباد شفیعی (برق) و دکتر جعفر عبدالله‌زاده (گیاه پزشکی) در لیست یک درصد برتر پژوهشگران پراستناد ایرانی قرار گرفتند. در ارزیابی‌های صورت گرفته توسط مرکز مطالعات همکاری‌های بین‌المللی در سال 1399، دانشگاه کردستان به عنوان دانشگاه برتر انتخاب شده است.[13] از دیگر مشاهیر علمی کرد، داریوش رضایی،  یکی از نخبگان و صاحب نظران در حوزه تحقیقات و فناوری هسته‌ای ایران بود که در سال 1390 توسط عوامل تروریستی به شهادت رسید.[14]

دستاوردهای فرهنگی و هنری قوم کرد ایران

زندگی کردها به صورت ویژه‌ای با رقص و موسیقی گره خورده است و در کل، قومی شاد و دارای جشن‌های زیادی هستند.[15] هنرمندان و خوانندگان سرشناسی از دل این قوم به موفقیت دست یافته‌اند که از این میان می‌توان به خواننده سرشناس شهرام ناظری موسیقی‌دان و استاد موسیقی ایرانی اشاره کرد. محسن چاوشی، خواننده معروف پاپ ایران از دیگر هنرمندان معروف کرد در عرصه موسیقی است. در عرصه سینما می‌توان بهمن قبادی تهیه کننده و فرهاد اصلانی کارگردان و بازیگر سینما را نام برد که از افراد محبوب این حوزه هستند. محمود شهریاری مجری معروف صداوسیما و علی طلوعی مدیر پیشین شبکه جهانی جام جم و از مجریان برگزار کننده مناظره انتخابات خرداد 1392 از افراد کرد موفق در صداوسیما هستند. [16] همچنین نخستین رمان امروزی به زبان فارسی ” شوهر آهو خانم” توسط علی محمد افغانی از نویسندگان نامدار کرد ایرانی نوشته شده است.

در پایان جا دارد به یکی از افراد فعال و موفق این قوم، یعنی بهمن فریور مشهور به دکتر سوران کردستانی اشاره شود که در جهت خدمتگزاری به فرهنگ سرزمین و زادگاهش، فعالیتی فرهنگی در زمینه ایرانشناسی و شناخت اقوام ایرانی را از طریق تحقیقات میدانی انجام داده و اولین وب سایت تحقیقاتی کردشناسی را دایر کرده است. از جمله فعالیت‌های فرهنگی-رادیویی وی می‌توان به نویسندگی یک مجموعه برنامه رادیویی به زبان کردی به نام “ئاوینه‌ی ژیان” برای صدا و سیمای مرکز مهاباد نام برد. همچنین تحقیق و نویسندگی یک فیلم مستند با نام “مهر اهل بیت پیامبر (ص) در میان کردان”، از فعالیت‌های فرهنگی-تلویزیونی او می‌باشد.[17]

نویسنده: مریم دهقانی

[1] فضائلی، مصطفی و کرمی، موسی. (1396)، اقلیت های قومی در ایران یا اقوام ایرانی؟ از نگاهی ژورنالیستی تا دیدگاهی حقوقی، مجله مطالعات حقوقی دانشگاه شیراز، دوره نهم، شماره سوم.

[2] ترابی، یوسف و مجیدی، یوسفعلی. (1393)، مدیریت شکاف های قومی در کردستان جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه پژوهش های راهبردی سیاست، سال سوم، شماره یازدهم، صص 10-29

[3] عظیمی، کیومرث و چلونگر، محمدعلی. (1391)، پراکندگی فرق و مذاهب تشیع در کردستان، فصلنامه علمی-پژوهشی شیعه شناسی، سال دهم، شماره سی‌ونهم.

[4] https://www.tarafdari.com/node/2237831, last seen at 01/28/2024

[5] https://www.kojaro.com/history-art-culture/192740-kurd-peope-history-features/, last seen at 01/29/2024

[6] https://www.kojaro.com/history-art-culture/192740-kurd-peope-history-features/, last seen at 01/29/2024

[7] https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/11/20/2658596/, seen at 02/28/2024

[8] https://www.irna.ir/news/85316480, seen at 01/28/2024

[9] ساجدی، امیر و امجدیان، فرامرز. (1389)، تأثیر فدرالیسم کردستان عراق بر هنجارهای سیاسی و قومیتی کُردهای ایران، دانشنامه دانشگاه آزاد، دورچهار، شماره دو، صص 80-57

[10] https://www.president.ir/fa/132037, seen at 02/29/2024

[11] ساجدی و امجدیان. (1389)، پیشین

[12] https://www.irna.ir/news/85019622, seen at 02/29/2024

[13] https://uok.ac.ir/research-arch, seen at 02/27/2024

[14] https://tahghighamade.ir, seen at 02/29/2024

[15] رستمی، محسن و توفیقیان، مژگان، (1397)، گنجینه اقوام ایران: قوم کرد، تهران: پشتیبان.

[16] http://kurdstan.blogfa.com/post/9, seen at 02/27/2024

[17] https://sorankurdistani.com/, seen at 02/27/2024