بازار کار ایران پس از جنگ ایران و اسرائیل دچار تکانه‌های گسترده و چندلایه شد. آمارهای رسمی و رسانه‌ای نشان می‌دهند که طی ماه‌های پس از پایان جنگ، بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله گردشگری، فناوری، هوانوردی، قطعه‌سازی خودرو و حتی رسانه‌ها با موجی از تعدیل نیرو، توقف فعالیت و کاهش فرصت‌های شغلی مواجه شده‌اند. این تحولات نه‌تنها تعداد فرصت‌های شغلی و میزان تقاضا برای استخدام را به‌طور چشمگیری کاهش داده، بلکه ناامنی شغلی و نگرانی‌های معیشتی را به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های کارجویان و شاغلان بدل کرده است. بررسی‌های آماری حاکی از کاهش ۲۴ درصدی فرصت‌های شغلی، افت ۶۲ درصدی ارسال درخواست‌ها و رکود عمیق در صنایعی چون گردشگری و فناوری است؛ صنایعی که پیش از جنگ نقش پیشران در اقتصاد دیجیتال و اشتغال جوانان داشتند. این شرایط با فقدان بسته‌های حمایتی مؤثر، تعلیق قراردادها و عدم پرداخت مطالبات همراه شده و پیامدهای اجتماعی و روانی عمیقی بر زندگی کارگران و خانواده‌های آنان بر جای گذاشته است.

برخی از شاخص‌های بازار کار بعد از جنگ

گزارش «جاب‌ویژن» از بازار کار پس از جنگ

کاهش ۲۴٪ در تعداد فرصت‌های شغلی نسبت به پیش از جنگ دیده می‌شود؛ هم‌زمان گزارش‌هایی از سقوط دوره‌ای تا ۸۱٪ در آگهی‌های حین جنگ منتشر شده است. همچنین، تعداد ارسال درخواست برای موقعیت‌های شغلی هم کاهش ۶۲ درصدی پیدا کرده است. بیشترین ضربه به «گردشگری/ هتلداری»، «بازاریابی و تبلیغات» و «شرکت‌های خدماتی» بوده است. گروه‌های شغلی «باریستا و کافی‌من»، «مهندسی عمران» و «دیجیتال مارکتینگ و سئو» بیشترین کاهش را تجربه کرده‌اند. همچنین گروه‌های شغلی «مهندسی شیمی و مهندسی نفت‌ و گاز»، «راننده و مسئول توزیع» و «کارشناس بهداشت، ایمنی و محیط زیست» شاهد بیشترین کاهش ارسال درخواست اشتغال بوده است. جاب‌ویژن یک نظرسنجی از تأثیر جنگ بر وضعیت اشتغال مخاطبان انجام داده است که بر اساس این نظرسنجی، فقدان امنیت شغلی، محدودیت فرصت‌های رشد و ابهام درباره چشم‌انداز بازار کار، مهم‌ترین دغدغه‌های ذهنی افراد هستند. گفتنی است طبق این نظرسنجی درآمد ناکافی نسبت به هزینه‌های زندگی، استرس مالی و نبود پس‌انداز، مهم‌ترین نگرانی‌های معیشتی کارجویان و شاغلان محسوب می‌شوند. علاوه بر این حدود ۴۰ درصد شرکت‌کنندگان در نظرسنجی طبق گفته خود، پس از جنگ بیکار شده‌اند (Zoomit, 2025, لینک ).

تحلیل‌های رسانه‌ای نیز از موج اخراج/ تعلیق قرارداد در برخی شرکت‌های فناوری در روزهای نخست جنگ (۲۰–۳۰٪) سخن گفته‌اند؛ نمونه‌های ذکرشده تأیید می‌کند که استارتاپ‌های وابسته به گردشگری و تبلیغات دیجیتال بیشتر آسیب دیدند (Asriran, 2025, لینک).

احتمال کاهش در لایه دوم اقتصاد دیجیتال

به‌گفته معاون سیاست‌گذاری وزارت ارتباطات، اگر شرایط ادامه یابد «احتمال کاهش تا ۳۰٪ نیروی انسانی در لایه دوم اقتصاد دیجیتال» وجود دارد (هشدار سیاستی، نه آمار تحقق‌یافته) (Asriran, 2025, لینک).

صنعت قطعه‌سازی خودرو

در صنعت قطعه‌سازی خودرو، نظرسنجی از ۶۰ واحد نشان می‌دهد که ۸۰٪ یا تعدیل کرده‌اند یا در آستانه تعدیل‌اند (اظهار نظر رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی) (Asriran, 2025, لینک). هشدار بیکاری صدهاهزار نفری نیز مطرح شده است (Tasnimnews, 2025, لینک).

گردشگری/ هوانوردی

تعلیق پروازها و هشدارهای سفر فشار شدیدی به گردشگری وارد کرد (Isna, 2025, لینک)؛ گزارش‌های متعدد رسانه‌ای، تعدیل در شرکت‌های سفر را محتمل گزارش کرده‌اند (از جمله علی‌بابا). تعطیلی ۲۰ روزه آسمان ایران ۹۶۰۰ میلیارد تومان خسارت وارد کرده است (Booking, 2025, لینک).

مذاکره نهادهای صنفی و حمایتی

اعضای صنف خبرنگاران تلاش کرده‌اند با مذاکره با مدیران رسانه‌ها، تعدیل را به تأخیر بیندازند یا مهار کنند (Asriran, 2025, لینک).

کیفیت اعلام «آمار شرکت‌به‌شرکت»

بسیاری از شرکت‌ها عدد رسمی اعلام نکرده‌اند یا صرفاً «کاهش همکاری/ پروژه‌ای شدن» را اطلاع داده‌اند؛ بخشی از تعدیل‌ها موقت، پروژه‌ای یا از جنس عدم تمدید قرارداد بوده که در آمارهای رسمی منعکس نمی‌شود. همچنین نهاد آماری واحدی برای تجمیع برخط این داده‌ها وجود ندارد. این موارد در گزارش‌های تحلیلی و صنفی نیز تصریح شده است (Khabaronline, 2025, لینک).

علاوه بر این، تا الان هیچ فهرست عمومی و رسمی از اسامی افراد تعدیل‌شده در شرکت‌های ایرانی بعد از جنگ ایران–اسرائیل منتشر نشده است. از جمله دلایل این موضوع عبارت‌اند: قوانین حریم خصوصی و حفاظت از داده‌ها اجازه انتشار اسامی کارکنان اخراج‌شده یا تعدیل‌شده را بدون رضایتشان نمی‌دهد. حتی در گزارش‌های رسانه‌ای و بیانیه‌های شرکت‌ها، حداکثر به تعداد نیروها یا درصد تعدیل اشاره شده و نامی از افراد نیامده است. انتشار چنین اسامی می‌تواند تبعات حقوقی و اجتماعی برای شرکت و فرد داشته باشد (مثل آسیب به اعتبار شغلی یا احتمال شکایت).

تعدیل نیرو در شرکت‌ها

رسانه‌ها (مطبوعات و خبرگزاری‌ها)

گزارش شده بعد از جنگ، برخی رسانه‌ها تا دو ‌سوم کارکنان خود را تعدیل کرده‌اند. رسانه‌هایی مانند «راه‌پرداخت»، «خبرآنلاین»، «اقتصاد آنلاین»، «دنیای اقتصاد»، «تجارت‌نیوز»، «اکوایران» و غیره مشمول این موج تعدیل بودند. به‌عنوان نمونه، در یکی از تحریریه‌ها، از ۳۸ نفر، ۱۰ نفر تعدیل شدند. در دیگری، ۸ نفر از ۱۰ نفر پرسنل، تحت فشار باقی‌مانده جنگ مجبور به ترک محل کار شدند (Persianepochtimes, 2025, لینک).

شرکت‌های فناوری و استارتاپ‌ها

اقتصاد دیجیتال یکی از بیشترین آسیب‌ها را دیده است و کارگران پلتفرمی و شرکت‌های فناوری ایران ظاهراً نخستین قربانیان این موج شدید تعدیل نیرو بوده‌اند. پس از تجاوز اسرائیل، شرکت‌هایی چون علی‌بابا و کارنامه مجبور به تعدیل نیرو شدند (Davtalab, 2025, لینک).

گزارشی در Startup360 با عنوان «دومینوهای انسانی؛ آیا تعدیل تنها نسخه شفابخش اقتصاد دیجیتال بحران‌زده ماست؟» به موج گسترده تعدیل نیرو در اکوسیستم فناوری و استارتاپ ایران بعد از جنگ ۱۲ روزه اشاره دارد. این موج ناشی از بحران اقتصادی، اختلالات اینترنتی و کاهش شدید درآمدها بوده است؛ هرچند آمار دقیقی ارائه نشده، اما اشاره به تعدیل گسترده در «بزرگ‌ترین استارتاپ گردشگری کشور» وجود دارد (Startup360, 2025, لینک).

کارنامه (استارتاپ خودرو) ۱۶٪ از کارکنان را تعدیل کرده است. این موضوع به گفته مدیرعامل به دیجیاتو بوده؛ لذا این آمار تأییدشده است (Digiato, 2025, لینک).

دنسه (تبلیغات دیجیتال) «تعدادی از نیروها» (عدد اعلام نشده) را تعدیل کرده است. مدیر روابط‌عمومی پیشین دنسه این موضوع را بیان کرده است (Sharghdaily, 2025, لینک).

گردشگری آنلاین

شرکت‌هایی مانند علی‌بابا (رزرو سفر آنلاین) در گزارش‌ها عنوان شده‌ است که تا ۴۵٪ از کارکنان خود را تعدیل کرده‌اند (iTDAY, 2025, لینک). این آمار بر اساس گزارش‌های متعدد رسانه‌ای و نقل‌قول‌های لینکدین است و بیانیه رسمی عدد دقیق را اعلام نکرده است (Iranianstartup, 2025, لینک). البته روابط ‌عمومی این شرکت تعدیل را رد نکرده و وعده‌ی توضیح داده است (Digiato, 2025, لینک).

با شروع جنگ، پروازها لغو شد و استقبال از سفرهای آنلاین مانند اسنپ‌ تحت تأثیر قرار گرفت. برخی فعالان این حوزه، از احتمال تعدیل نیرو یا کاهش فعالیت خبر دادند. اختلالات موقعیت‌یابی، چالشی بزرگ برای پلتفرم‌های آنلاین بود (Jahannews, 2025, لینک).

گزارش دیگری به تعطیلی‌های گسترده در دفاتر گردشگری اشاره کرده است. بیش از هزار دفتر در سطح کشور فعال نبودند، این دفاتر بدون اعلام رسمی دفترشان را بسته‌اند یا تعطیل شده‌اند (Tourismonline, 2025, لینک).

بخش هتلداری نیز تحت فشار بود؛ هتل‌ها با کاهش درآمد مواجه شدند؛ اما در مقابل برخی حتی به عنوان پناهگاه به پذیرش آسیب‌دیدگان جنگ پرداختند (Beytoote, 2025, لینک).

فرجام سخن

تحولات بازار کار پس از جنگ نشان می‌دهد که آثار منفی این بحران صرفاً محدود به کاهش آمار اشتغال نیست، بلکه به یک بحران اجتماعی و اقتصادی فراگیر منجر شده است. فقدان امنیت شغلی، استرس مالی، عدم وجود پس‌انداز و فقدان حمایت‌ها باعث شده است که بسیاری از خانواده‌ها در برابر هزینه‌های روزمره بی‌دفاع شوند. در کنار این فشار اقتصادی، احساس بی‌پناهی و افزایش بی‌اعتمادی نسبت به نهادهای حمایتی، خود به عاملی تشدیدکننده برای نارضایتی اجتماعی تبدیل شده است. اگرچه برخی صنایع توانستند بخشی از ظرفیت‌های خود را حفظ کنند، اما احتمال تعمیق بحران اشتغال و گسترش بیکاری در ماه‌های آینده همچنان بالاست.

حمله اسرائیل به ایران آثار عمیقی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور گذاشت و یکی از حوزه‌هایی که به شدت تحت تأثیر قرار گرفت، بازار کار بود. در کوتاه‌مدت، شوک ناشی از ناامنی، کاهش سرمایه‌گذاری و افت شدید تقاضای مصرفی باعث شد بسیاری از کسب‌وکارها فعالیت خود را محدود کنند یا به حالت تعلیق درآورند. این مسئله به ویژه در بخش‌هایی مانند خدمات، گردشگری، حمل‌ونقل و صنایع وابسته به واردات و صادرات به وضوح مشاهده شد.

از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌ها برای مدیریت هزینه‌ها ناچار به تعدیل نیرو یا توقف جذب نیروی جدید شدند. کاهش امنیت اقتصادی و بی‌ثباتی بازارها، اعتماد کارفرمایان را نسبت به آینده کاهش داد و در نتیجه، فرصت‌های شغلی به شکل محسوسی محدود شد. آمارهای اولیه نیز نشان دادند که عرضه فرصت‌های شغلی در برخی حوزه‌ها تا بیش از ۲۰ الی ۳۰ درصد کاهش یافت. البته پیامدها در همه بخش‌ها یکسان نبود. صنایع نظامی، امنیتی، انرژی و برخی حوزه‌های فناورانه مرتبط با دفاع و امنیت سایبری، نه تنها کاهش اشتغال را تجربه نکردند، بلکه در مواردی حتی شاهد رشد تقاضا برای نیروی کار بودند. این موضوع نشان می‌دهد که جنگ و درگیری‌ها معمولاً باعث جابجایی تقاضای نیروی کار به سمت بخش‌های استراتژیک و حیاتی می‌شوند.

در بلندمدت، استمرار این وضعیت می‌تواند باعث تشدید بیکاری، مهاجرت نیروی انسانی متخصص و کاهش بهره‌وری شود. زیرا فضای ناامن اقتصادی سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را از حضور فعال در بازار کار دلسرد می‌کند. بر اساس گزارش‌هایی که بررسی شد، حمله و جنگ اسرائیل علیه ایران عامل مستقیم و اصلی در ایجاد این وضعیت بحرانی در بازار کار ایران محسوب می‌شود؛ اما باید توجه داشت که اثرگذاری این عامل در چند سطح بروز کرده است:

عامل مستقیم (ضربه اولیه ناشی از جنگ)

• تعطیلی پروازها، لغو تورها و فروپاشی گردشگری: حملات اسرائیل باعث شد بسیاری از کشورها هشدار سفر به ایران صادر کنند و پروازها به حالت تعلیق درآیند. این موضوع ضربه‌ای فوری به صنایع هتلداری، گردشگری و استارتاپ‌های سفر زد.
• اختلال در اینترنت و زیرساخت‌های ارتباطی: جنگ و حملات سایبری همراه با آن، باعث کاهش اعتماد به فضای آنلاین و تعطیلی موقت برخی سرویس‌های اینترنتی شد. این اتفاق برای استارتاپ‌ها و اقتصاد دیجیتال (که وابستگی زیادی به فضای آنلاین دارند) خسارت‌های مستقیمی به همراه داشت.
• آسیب به زنجیره تأمین و تولید: حملات موشکی و وضعیت فوق‌العاده موجب اختلال در صنعت خودرو و قطعه‌سازی شد و واحدهای تولیدی با توقف سفارش و کاهش نقدینگی روبه‌رو شدند.

عامل غیرمستقیم (پیامدهای ثانویه)

• افزایش نااطمینانی و ریسک سرمایه‌گذاری: فضای ناامن ناشی از جنگ، سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را به عقب‌نشینی واداشت و شرکت‌ها برای کاهش ریسک، به تعدیل نیرو روی آوردند.
• شوک روانی و اجتماعی: جنگ نه تنها بر شاخص‌های اقتصادی اثر گذاشت، بلکه ذهنیت عمومی نسبت به آینده را مبهم کرد؛ تا جایی که بسیاری از کارجویان، انگیزه جست‌وجوی شغل را از دست دادند.

از منظر تحلیلی می‌توان گفت جنگ اسرائیل علیه ایران، جرقه اصلی بحران بازار کار بود؛ بنابراین اسرائیل عامل اولیه و خارجی آن محسوب می‌شود. این جنگ با ایجاد بحران در بازار کار، بر معیشت ایرانیان نیز سایه انداخته است.

منابع

1. Zoomit (2025), JobVision Report: Number of Job Opportunities Decreased by 24% After the War, Accessible at: https://www.zoomit.ir/tech-iran/444589-jobvision-statics-after-war/
2. Asriran (2025), The shadow of war on the labor market, Accessible at: https://www.asriran.com/fa/news/1081194/%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D8%B1
3. Tasnimnews (2025), Serious warning from component manufacturers: 80 percent of units are on the verge of layoffs, Accessible at: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1404/04/24/3355066/%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-80-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D8%AD%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF
4. Isna (2025), Warning to “Avoid Traveling to Iran” Makes It Harder/Middle Class Can’t Afford to Travel, Accessible at: https://www.isna.ir/news/1404042817209/%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D9%87%DB%8C%D8%B2-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D9%81%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%86%D8%AF-%D9%82%D8%B4%D8%B1-%D9%85%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86
5. Booking (2025), The 20-day closure of Iranian skies has caused 9.6 trillion tomans in damage, Accessible at: https://www.booking.ir/articles/irans-20-day-sky-closure-has-brought-96-trillion-tomans
6. Asriran (2025), Media workforce reductions after ceasefire/ Around 150 journalists fired after ceasefire, Accessible at: https://www.asriran.com/fa/news/1075586/%D8%AA%D8%B9%D8%AF%DB%8C%D9%84-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8F%E2%80%8C%D9%87%D8%A7-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%AC-%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF-%DB%B1%DB%B5%DB%B0-%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1
7. Khabaronline (2025), Workers are the main victims of the 12-day war/ Khodai: The Supreme Labor Council should not remain silent about the reduction of labor force, Accessible at: https://www.khabaronline.ir/news/2089355/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%DB%B1%DB%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF
8. Persianepochtimes (2025), The beginning of a wave of widespread layoffs of media employees in Iran after the 12-day war, Accessible at: https://persianepochtimes.com/a-wave-of-mass-layoffs-in-media-institutions-in-iran-after-the-12-day-war/
9. Davtalab (2025), “Collective Grief” for the Iranian Workforce: Wave of Layoffs After the 12-Day War and Some Urgent Suggestions, Accessible at: https://davtalab.org/2025/3903/
10. Startup360 (2025), Human Dominoes: Is “Adjustment” the Only Cure for Our Crisis-Stricken Digital Economy?, Accessible at: https://startup360.ir/massive-layoffs-due-to-the-economic-crisis-of-war-in-iran-tech-companies
11. Digiato (2025), The staff of Karnamah were also retrenched, Accessible at: https://digiato.com/iran-technology-news/karnameh-company-employees-were-laid-off
12. Sharghdaily (2025), The effects of the 12-day war on people’s businesses, Accessible at: https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/1028371-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%AF%D9%87
13. iTDAY (2025), Alibaba under pressure; massive layoffs after 12-day war, Accessible at: https://itday.tech/alibaba-layoffs-iran-war-tourism
14. Iranianstartup (2025), The aftershocks of the war forced Alibaba to make massive adjustments to its forces, Accessible at: https://iranianstartup.com/%D9%BE%D8%B3%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%DA%AF%D8%8C-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%D8%A7-%D9%86%D8%A7%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%B1
15. Digiato (2025), War debris hits online tourism industry; Alibaba begins layoffs, Accessible at: https://digiato.com/iran-technology-news/modification-force-alibaba
16. Jahannews (2025), Snap Group’s performance report in the 12-Day War was published, Accessible at: https://www.jahannews.com/news/940280/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D9%86%D9%BE-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%DB%B1%DB%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1
17. Tourismonline (2025), War and travel bans, Accessible at: https://www.tourismonline.co/news/143571/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%84%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%87%D8%A7
18. Beytoote (2025), The ruins of the 12-day war over Iranian hoteliers and the continued absence of Mr. Minister | No news from the Ministry of Tourism!, Accessible at: https://www.beytoote.com/news/social/mbnews212668.html