شتاب‌گیری پیشرفت عمان در صورت رفع تحریم‌های ضد ایرانی

تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران، نه‌تنها اقتصاد این کشور، بلکه کشورهای همسایه از جمله عمان را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ لذا رفع این تحریم‌ها در آینده، به پیشرفت اقتصاد عمان شتاب بیشتری خواهد بخشید. عمان، به‌عنوان یکی از شرکای تجاری و دیپلماتیک نزدیک ایران و کشوری با سیاست خارجی مستقل و میانجی‌گرانه، از ظرفیت‌های گسترده‌ای برای همکاری با ایران برخوردار است و رفع تحریم‌ها باعث می‌شوند که فرصت‌های تجاری، اقتصادی و حتی دیپلماتیک بسیاری بین این دو کشور به وجود آید. این گزارش تلاش دارد با بررسی ابعاد مختلف این تأثیرات، تصویری جامع از تأثیرات مثبت رفع تحریم‌های ضد ایرانی بر عمان ارائه دهد. به این منظور، ابتدا تأثیرات منفی تحریم‌ها در زمینه‌های گوناگون تشریح می‌شود و در فرجام سخن، تأثیرات مثبت رفع تحریم‌ها بیان خواهد شد.

تجارت دوجانبه

تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران به‌شدت تجارت بین ایران و عمان را محدود کرده است و فرصت‌های تجاری بین دو کشور به‌ویژه در بخش‌های انرژی، مواد غذایی و محصولات صنعتی را کاهش داده است. عمان که به‌عنوان یک همسایه نزدیک به ایران از موقعیت جغرافیایی خوبی برای تجارت برخوردار است، این ظرفیت را دارد که به‌عنوان یک دروازه تجاری برای ایران عمل کند؛ اما تحریم‌ها این نقش را محدود کرده‌اند.

یکی از مثال‌های مشخص، واردات محصولات کشاورزی و مواد غذایی از ایران به عمان است. پیش از تحریم‌ها، ایران بخش قابل توجهی از میوه و سبزیجات عمان را تأمین می‌کرد. به‌طور مثال، صادرات خرما و مرکبات ایران به عمان کاهش یافته است، چرا که مشکلات بانکی و حمل‌ونقل، انتقال این کالاها را دشوار کرده است. عمانی‌ها برای تأمین این محصولات ناچار شده‌اند از بازارهای دیگر، با هزینه‌های بیشتر، واردات کنند. یکی دیگر از مثال‌های ملموس، کاهش صادرات مصالح ساختمانی ایران به عمان است. قبل از تحریم‌ها، ایران تأمین‌کننده اصلی سیمان و کاشی برای عمان بود؛ اما به دلیل محدودیت‌های بانکی و حمل‌ونقل، واردات این محصولات از ایران کاهش یافته و عمان ناچار شده از کشورهای دیگر مانند هند و ترکیه واردات انجام دهد که هزینه بیشتری دارد (OEC, 2024, https://shorturl.at/vhG9v).

یکی دیگر از مصادیق تجارت دوجانبه، صادرات صنایع دستی ایران به عمان است. پیش از تحریم‌ها، صنایع دستی ایران، مانند فرش‌های دستباف و ظروف میناکاری، در بازار عمان محبوبیت داشت؛ اما به دلیل مشکلات تبادل مالی و حمل‌ونقل، این تجارت دچار افت شد و عمانی‌ها به خرید این محصولات از کشورهای دیگر مانند هند روی آوردند (OEC, 2024, https://shorturl.at/vhG9v).

پروژه‌های مشترک انرژی

عمان و ایران پیش‌تر برنامه‌هایی برای توسعه پروژه‌های مشترک انرژی، مانند خط لوله انتقال گاز ایران به عمان داشتند. با اعمال تحریم‌ها، این پروژه‌ها یا متوقف شده‌اند یا به‌کندی پیش می‌روند. این امر نه‌تنها به زیان ایران، بلکه به زیان عمان است؛ زیرا این کشور به منابع گازی بیشتری برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات نیاز دارد.

پروژه خط لوله گاز ایران به عمان که توافق آن در سال ۲۰۱۳ امضا شد، یکی از نمونه‌های بارز است. این پروژه قرار بود سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی ایران را به عمان منتقل کند؛ اما تحریم‌ها موجب توقف این پروژه شده و نه‌تنها ایران نتوانسته از درآمد گازی بهره‌مند شود، بلکه عمان نیز برای تأمین گاز مایع (LNG) به بازارهای دیگر با هزینه‌های بالاتر وابسته شده است (Reuters, 2022, https://shorturl.at/FVGnA).

علاوه بر خط لوله گاز، یک پروژه دیگر که تحت تأثیر قرار گرفته، ساخت تأسیسات مشترک گاز مایع (LNG) در عمان بود که قرار بود ایران از طریق آن گاز خود را به بازارهای جهانی صادر کند. تحریم‌ها باعث شده است که سرمایه‌گذاران بین‌المللی نتوانند در این پروژه مشارکت کنند و عمان نیز از درآمدهای بالقوه این همکاری محروم شده است. مثال دیگر، طرح‌های استفاده مشترک از فناوری‌های پالایشگاهی بین دو کشور است. ایران و عمان برنامه‌هایی برای احداث پالایشگاه‌های مشترک داشتند تا از نفت خام ایران در عمان فرآورده‌های نفتی تولید کنند؛ اما به دلیل عدم دسترسی به تجهیزات مدرن تحت تحریم و محدودیت سرمایه‌گذاری خارجی، این پروژه‌ها معلق مانده یا کند شده است (Enerdata, 2018, https://shorturl.at/ZG9fZ).

سرمایه‌گذاری‌های متقابل

تحریم‌ها باعث شده‌اند که سرمایه‌گذاری‌های متقابل بین ایران و عمان کاهش یابد. هم‌اکنون عمان که همواره به‌دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی بوده است، نمی‌تواند از ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری ایرانی بهره‌برداری کند. همچنین، شرکت‌های عمانی نیز از ورود به بازار ایران بازمانده‌اند، چرا که از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده نگران هستند.

یک مثال مهم، عدم سرمایه‌گذاری شرکت‌های عمانی در پروژه‌های گردشگری و زیرساختی ایران است. به‌عنوان نمونه، در منطقه آزاد چابهار که می‌توانست سرمایه‌گذاری عمانی‌ها را جذب کند، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها مانع از ورود سرمایه‌گذاران عمانی شده است. از طرف دیگر، شرکت‌های ایرانی نیز از سرمایه‌گذاری در توسعه مناطق آزاد عمان مانند دقم بازمانده‌اند.

نمونه دیگر، به نتیجه نرسیدن مشارکت عمان در پروژه‌های گردشگری مناطق شمالی ایران، مانند استان‌های گیلان و مازندران است. عمانی‌ها که پیش‌تر علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در ساخت هتل‌ها و مراکز تفریحی در این مناطق بودند، به دلیل تحریم‌ها و نبود روابط بانکی مناسب، نتوانستند در این سرمایه‌گذاری حضور پیدا کنند (Isna, 2024, https://shorturl.at/fqsWV).

یک مثال دیگر، عدم مشارکت عمانی‌ها در ساخت شهرک‌های صنعتی در مناطق مرزی ایران است. پیش‌تر پیشنهادهایی برای ایجاد مناطق صنعتی مشترک، به‌ویژه در حوزه تولید مواد غذایی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی، مطرح شده بود که به دلیل تحریم‌ها و عدم اطمینان اقتصادی، در حال حاضر اقدامی نشده است.

تأثیر بر حمل‌ونقل و ترانزیت

عمان با داشتن بنادر استراتژیک مانند صحار و دقم، می‌تواند نقش مهمی در ترانزیت کالاهای ایرانی به بازارهای جهانی ایفا کند؛ اما با وجود تحریم‌ها، تجارت دریایی ایران تحت فشار قرار گرفته و عمان نیز نتوانسته از این ظرفیت برای تقویت اقتصاد خود بهره‌برداری کند.

پیش از تحریم‌ها، بندر عباس و بندر صحار در عمان مسیرهای اصلی ترانزیت کالا بین ایران و عمان بودند. با اعمال تحریم‌ها، کشتی‌های ایرانی با مشکلات بیمه‌ای و سوخت‌رسانی مواجه شدند. به‌طور مثال، شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی عمان نتوانستند به‌راحتی کالاهای ایرانی را به دیگر بازارها منتقل کنند. این موضوع عمان را از درآمدهای قابل توجهی که می‌توانست از طریق همکاری با ایران کسب کند، محروم کرده است (Irandaily, 2023, https://shorturl.at/bEHmD).

یک نمونه دیگر، کاهش انتقال کالاهای کشاورزی و صنعتی ایران از طریق بندر صحار به کشورهای حاشیه خلیج فارس است. پیش از تحریم‌ها، این مسیر ترانزیتی یکی از راه‌های مقرون‌به‌صرفه برای صادرات ایران بود؛ اما اکنون کشتی‌های ایرانی به دلیل مشکلات بیمه‌ای و تحریم‌های مرتبط با حمل‌ونقل دریایی، توانایی استفاده از این مسیر را از دست داده‌اند. یکی از موارد دیگر، کاهش استفاده از عمان به‌عنوان یک هاب برای صادرات مجدد کالاهای ایرانی به آفریقا است. عمان، به‌ویژه بندر دقم، می‌توانست به‌عنوان پل ارتباطی میان ایران و کشورهای آفریقایی عمل کند؛ اما تحریم‌ها، از جمله تحریم‌های حمل‌ونقل دریایی و محدودیت در بیمه کشتی‌ها، مانع از بهره‌برداری از این ظرفیت شده است (ECOCCI, 2019, https://shorturl.at/PQmU1).

تأثیر بر گردشگری

عمان یکی از مقاصد گردشگری محبوب برای ایرانیان است و به‌طور مشابه، عمانی‌ها نیز از سفر به ایران استقبال می‌کنند؛ اما تحریم‌ها با کاهش قدرت خرید ایرانیان و محدودیت‌های بانکی و مالی، موجب کاهش گردشگری بین دو کشور شده‌اند که این امر به زیان صنعت گردشگری عمان تمام شده است.

به‌عنوان مثال، پروازهای مستقیم بین ایران و عمان در دوران تحریم‌ها کاهش یافته است. بسیاری از ایرانیان به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی و محدودیت‌های بانکی، توانایی سفر به عمان را از دست داده‌اند. این کاهش گردشگری به‌ویژه در مسقط و مناطق ساحلی مانند صلاله که میزبان گردشگران ایرانی بودند، مشهود است. همچنین، عمانی‌ها که برای مقاصد درمانی یا گردشگری به ایران سفر می‌کردند، با مشکلاتی در انتقال ارز مواجه شده‌اند (Irandaily, 2023, https://shorturl.at/bEHmD).

علاوه بر کاهش سفرهای ایرانیان به عمان، تحریم‌ها باعث شده‌اند که شرکت‌های هواپیمایی عمانی مانند عمان‌ایر نتوانند مسیرهای پروازی جدید به شهرهای گردشگری ایران ایجاد کنند. یکی دیگر از مثال‌ها، کاهش تعاملات در حوزه گردشگری سلامت است. بسیاری از عمانی‌ها برای خدمات درمانی پیشرفته، مانند جراحی‌های تخصصی، به بیمارستان‌های ایران سفر می‌کردند. با تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول، این روند کاهش یافته و عمانی‌ها به کشورهای دیگر مانند هند یا ترکیه برای درمان مراجعه می‌کنند (Researchgate, 2023, https://shorturl.at/Rd3aP).

روابط بانکی و مالی

تحریم‌ها، به‌ویژه در بخش بانکی، روابط مالی بین ایران و عمان را مختل کرده‌اند. بانک‌های عمانی به دلیل نگرانی از تحریم‌های ثانویه، نمی‌توانند به‌راحتی با بانک‌های ایرانی همکاری کنند. این محدودیت، انتقال پول و تسهیل تجارت بین دو کشور را دشوار کرده است.

یکی از مصادیق این مشکل، عدم امکان افتتاح حساب برای ایرانیان در بانک‌های عمانی است. به‌عنوان مثال، بانک‌های عمانی از پذیرش مشتریان ایرانی برای انتقال وجوه یا تسویه حساب‌های تجاری خودداری کرده‌اند. این موضوع باعث شده که بازرگانان ایرانی و عمانی برای نقل‌وانتقال پول به سیستم‌های واسطه‌ای و هزینه‌های بالاتر روی آورند که به سود دو طرف لطمه زده است. مثال دیگری در این زمینه، عدم امکان استفاده از خدمات سوئیفت توسط بانک‌های ایرانی در عمان است. این موضوع باعث شده است که حتی شرکت‌های عمانی که تمایل به تجارت با ایران دارند، نتوانند مبالغ خود را به‌راحتی پرداخت کنند. این مشکل به‌ویژه در معاملات کلان مانند واردات گاز یا صادرات تجهیزات صنعتی تأثیر چشمگیری داشته است (Wiley Online Library, 2022, https://shorturl.at/FegS3).

نمونه دیگری از اختلال در روابط بانکی، عدم توانایی شرکت‌های عمانی در پرداخت پول به تأمین‌کنندگان ایرانی است که منجر به افزایش استفاده از سیستم‌های واسطه‌ای مانند صرافی‌ها شده است. به‌طور خاص، در معاملات کلانی مثل خرید ماشین‌آلات صنعتی، شرکت‌های عمانی به دلیل نبود کانال‌های بانکی مستقیم، هزینه‌های بیشتری متحمل می‌شوند.

نقش دیپلماتیک عمان

عمان به‌عنوان یک کشور میانجی و صلح‌طلب در منطقه، همواره سعی کرده است نقش فعالی در کاهش تنش‌ها ایفا کند. تحریم‌ها علیه ایران، از نقش عمان در ایجاد همکاری‌های منطقه‌ای کاسته و تلاش‌های دیپلماتیک این کشور را با موانع جدی روبه‌رو کرده است (Newarab, 2023, https://shorturl.at/Kfptr).

نمونه بارز این موضوع، کاهش تأثیرگذاری عمان در میانجی‌گری‌های مربوط به توافق هسته‌ای ایران (برجام) بوده است. عمان که پیش‌تر نقش کلیدی در مذاکرات بین ایران و آمریکا داشت، به‌دلیل پیچیدگی‌های تحریم‌ها نتوانسته است پیشنهادات اقتصادی مؤثری ارائه دهد. برای مثال، عمان به‌دلیل تحریم‌ها نتوانسته از ظرفیت‌های بانکی خود برای تسهیل تبادلات مالی بین ایران و کشورهای غربی استفاده کند.

یکی دیگر از مصادیق این مسئله، کاهش توان عمان در استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی خود برای متقاعد کردن آمریکا به کاهش تحریم‌ها علیه ایران است. به‌عنوان مثال، عمان که در گذشته واسطه ایجاد کانال‌های بانکی خاص برای تسهیل تجارت بشردوستانه با ایران بود، به دلیل تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی نتوانسته این نقش را ادامه دهد.

عمان پیش‌تر تلاش کرده بود تا با ایجاد توافق‌هایی مانند استفاده از بندرهای آزاد عمان برای صادرات کالاهای بشردوستانه، از شدت تحریم‌ها بکاهد. به‌عنوان مثال، برنامه‌ای برای تسهیل ارسال دارو و تجهیزات پزشکی از طریق عمان به ایران وجود داشت که به دلیل فشارهای آمریکا و نگرانی از تحریم‌های ثانویه، با افت زیاد مواجه شد (Tehrantimes, 2020, https://shorturl.at/CG7N5).

توسعه زیرساخت‌ها

با وجود پتانسیل بالای همکاری ایران و عمان در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات، تحریم‌ها اجرای این پروژه‌ها را به تأخیر انداخته یا کاملاً متوقف کرده‌اند. عمان که به‌دنبال تنوع‌بخشی به اقتصاد خود است، از این فرصت‌های بالقوه برای رشد اقتصادی محروم شده است.

یکی از مثال‌های بارز، وقفه در اجرای پروژه خط کشتیرانی منظم بین بندر چابهار و بندر صحار عمان است. این پروژه می‌تواند به توسعه تجارت منطقه‌ای کمک کند؛ اما تحریم‌ها مانع از بهره‌برداری کامل ایران و عمان از این ظرفیت شده‌اند. عمان که در حال توسعه بنادر خود به‌ویژه دقم است، فرصت‌های همکاری زیادی با ایران در این زمینه دارد (Iranpress, 2023, https://shorturl.at/3YitV).

یکی دیگر از فرصت‌های از دست رفته، عدم توسعه شبکه ریلی بین ایران و عمان از طریق پروژه‌های لجستیکی مشترک است. ایران می‌توانست با استفاده از بندر چابهار و اتصال آن به مناطق آزاد عمان، یک شبکه ریلی بین‌المللی ایجاد کند که تجارت منطقه‌ای را تسهیل کند؛ اما تحریم‌ها مانع از جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم برای این پروژه‌ها شده‌اند.

یک مثال دیگر، عدم اتصال خطوط فیبر نوری بین ایران و عمان است. پروژه‌هایی برای ایجاد شبکه‌های ارتباطی مشترک مطرح بود که می‌توانست عمان را به‌عنوان یک هاب ارتباطی منطقه‌ای ارتقا دهد و ایران نیز از این شبکه برای صادرات خدمات فناوری اطلاعات استفاده کند؛ اما شرکت‌های فناوری برای مشارکت در این پروژه تاکنون جذب نشده‌اند (Isna, 2023, isna.ir/xdNR2w).

فرجام سخن

تحریم‌های ضد ایرانی پیامدهایی فراتر از مرزهای ایران داشته و به‌شدت بر کشورهای همسایه، به‌ویژه عمان، تأثیر گذاشته است. این کشور که به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاست خارجی بی‌طرفانه خود، همواره به‌عنوان پلی برای تعامل ایران با جامعه جهانی عمل کرده، اکنون با چالش‌هایی جدی در حوزه‌های اقتصادی، تجاری و دیپلماتیک مواجه شده است. رفع تحریم‌های ضد ایرانی راه حلی برای این چالش‌ها به شمار می‌رود.

رفع تحریم‌های ضد ایرانی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم منجر به افزایش قابل توجه منافع اقتصادی و دیپلماتیک عمان خواهد شد. از افزایش حجم تجارت دوجانبه و سرمایه‌گذاری‌های مشترک گرفته تا توسعه پروژه‌های زیرساختی و گشایش در روابط مالی، رفع این محدودیت‌ها عمان را از فرصت‌های قابل‌توجه برای تقویت اقتصاد و نقش دیپلماتیک خود برخوردار خواهد کرد. افزایش تجارت دوجانبه، گشایش در پروژه‌های مشترک انرژی، افزایش سرمایه‌گذاری‌ها و برقراری روابط بانکی تنها بخشی از منافعی است که عمان در نتیجه رفع این تحریم‌ها کسب خواهد کرد.

عمان نه‌تنها در صورت رفع تحریم‌ها از فرصت‌های تجاری مهمی مانند تأمین گاز طبیعی از ایران یا مشارکت در پروژه‌های لجستیکی و زیرساختی برخوردار خواهد شد، بلکه نقش منطقه‌ای خود به‌عنوان یک میانجی مؤثر و کشوری با توانایی تسهیل روابط اقتصادی و دیپلماتیک را باز خواهد یافت. تسهیل انتقال کالاها، افزایش تعاملات مالی و بانکی و افزایش ورود گردشگران از ایران به عمان، همگی درآمدهایی است که می‌تواند به تنوع‌بخشی و تقویت اقتصاد عمان کمک کند.

رفع این تحریم‌ها همچنین توان عمان برای استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی و دیپلماتیک خود به منظور بهبود روابط ایران با جهان را افزایش خواهد داد. عمان در سال‌های گذشته تلاش کرده بود با میانجی‌گری و ارائه راه‌حل‌های اقتصادی و دیپلماتیک، از تنش‌های منطقه‌ای بکاهد. رفع تحریم‌ها این مسیر را آسان‌تر خواهد کرد و منافع بالقوه این کشور در تعاملات منطقه‌ای را افزایش خواهد داد.

در نهایت، روشن است که برداشته شدن یا کاهش تحریم‌ها نه‌تنها به نفع ایران، بلکه به نفع عمان و کل منطقه خواهد بود. بازگشت به شرایط عادی می‌تواند زمینه‌ساز تقویت همکاری‌های اقتصادی، تسهیل پروژه‌های زیرساختی و بازسازی نقش دیپلماتیک عمان در سطح منطقه و جهان شود. به همین دلیل نه تنها تسهیل گفتگوها برای کاهش تحریم‌ها یک اولویت برای ایران، بلکه برای کشورهای همسایه از جمله عمان نیز به شمار می‌آید. رفع یا کاهش تحریم‌ها می‌تواند به نفع دو کشور و همچنین تقویت ثبات و رشد منطقه‌ای باشد و عمان را بار دیگر به‌عنوان یک شریک کلیدی برای ایران مطرح کند.

منابع

1. Irandaily (2023), Iran-Oman bright prospects of trade, Accessible at: https://shorturl.at/bEHmD
2. OEC (2024), Iran (IRN) and Oman (OMN) Trade, Accessible at: https://shorturl.at/vhG9v
3. Reuters (2022), Iran to revive gas pipeline project to Oman, IRNA reports, Accessible at: https://shorturl.at/FVGnA
4. Enerdata (2018), The Iran-Oman gas interconnection project is gaining momentum, Accessible at: https://shorturl.at/ZG9fZ
5. Isna (2024), Omani tourists’ desire to visit Mazandaran, Accessible at: https://shorturl.at/fqsWV
6. ECOCCI (2019), Oman, safe corridor for re-export of Iranian commodities, Accessible at: https://shorturl.at/PQmU1
7. Researchgate (2023), Economic Barriers to Health Tourism Development in Iran, Accessible at: https://shorturl.at/Rd3aP
8. Wiley Online Library (2022,) Iran’s Trade with Neighbors: Sanctions’ Impact and the Alternatives, Accessible at: https://shorturl.at/FegS3
9. Newarab (2023), A diplomatic bridge: Oman’s relations with Iran, Accessible at: https://shorturl.at/Kfptr
10. Iranpress (2023), Chabahar, Oman passenger shipping line resumes operation, Accessible at: https://shorturl.at/3YitV
11. Tehrantimes (2020), Oman sends anti-COVID-19 consignment to Iran, Accessible at: https://shorturl.at/CG7N5
12. Isna (2023), Iran and Oman agree on extensive communications cooperation, Accessible at: isna.ir/xdNR2w