تاریخ روابط فرهنگی ایران و فرانسه
فرانسه با توجه اینکه از اعضای عمده اتحادیه اروپا و یکی از اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد به شمار می‌رود و از سلاح هسته‌ای و توانمندی‌های اقتصادی و تکنولوژیک و نیز نفوذ فرهنگی و قدرت نرم برخوردار است؛ جایگاهی ممتازی در نظام بین‌الملل دارد. (احمدی لفورکی، ۱۳۹۰: ۲۷۵) ایران در روابط خود با فرانسه همواره تلاش کرده به طرف اروپایی این مطلب را القا نماید که خط‌مشی مطلوب ایران، ادامه رابطه با فرانسه با اولویت‌های اقتصادی و مالی متقابل (منافع) و حذف مواردی است که به زیان حاکمیت و ارزش‌های دولت جمهوری اسلامی ارزیابی می‌گردد. (ایران و اتحادیه اروپا، ۱۳۹۱، ج ۲: ۶۲۷)
از جمله بهترین دوران روابط ایران و فرانسه را می‌توان همان روزهایی دانست که انقلاب اسلامی ایران در حال شکل‌گیری بود. دولت «ژیسکار دستن» که سقوط قریب‌الوقوع شاه را احساس کرده بود و همچنین خود را نیازمند ارتباط با ایران می‌دانست، عقاید انقلابی مردم ایران را محترم می‌شمرد. افکار عمومی فرانسه در آن زمان با روند انقلاب در ایران بسیار موافق بود و گه‌گاه جراید فرانسه، انقلاب ایران را با انقلاب فرانسه مقایسه می‌نمودند. (فرانسه، ۱۳۸۷: ۱۷۸) اما بعدها ایراد اتهام، حمایت و پشتیبانی از ترورهای انجام شده در فرانسه و نیز بمب‌گذاری در پاریس که به جنگ سفارت‌خانه‌ها منجر شد، موجب شد که روابط دو کشور تیره شود. (احمدی لفورکی، ۱۳۹۰: ۲۹۵) تمایل فرانسه به فعالیت فرهنگی در ایران و حفظ موقعیت زبان فرانسه در ایران و گسترش آن و سفر ریاست‌جمهور وقت – محمد خاتمی – به فرانسه، بازتاب گسترده‌ای در مطبوعات داخلی دو کشور داشت و فصلی نو را آغاز نمود. (سلیمانی، ۱۳۸۸: ۱۵۶)
برخی از مهم‌ترین زمینه‌های تاریخی روابط فرهنگی دو کشور عبارت‌اند از:
– انعقاد تفاهم‌نامه همکاری فرهنگی میان ایران و فرانسه در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۷
– در حادثه غم‌انگیز زلزله بم، فرانسه در چارچوب کمک به بازسازی این شهر وارد عمل شد. در این راستا، آقای «آیاگون» – وزیر فرهنگ وقت فرانسه – در بهمن‌ماه ۱۳۸۲ به تهران سفر نمود.
– در زمینه همکاری‌های خبری، سه تفاهم‌نامه همکاری در سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۶ و ۱۳۷۸ به ترتیب در پاریس و تهران به امضا رسید. (فرانسه، ۱۳۸۷: ۲۳۰-۲۲۹)
– بخش همکاری و فعالیت فرهنگی سفارت فرانسه در تهران (SCAC) در تعیین، تضمین، ساماندهی و پیگیری روابط فرانسه و ایران در زمینه‌های فرهنگی، زبان‌شناختی، علمی و فنی مسئولیت گسترده‌ای دارد و با این عنوان، برنامه سالانه‌ای را به‌منظور گسترش این روابط، تنظیم و اجرا می‌کند.
مهم‌ترین برنامه‌های فرهنگی دولت فرانسه در قبال ایران عبارت‌اند از:
۱- همکاری‌های مشترک دانشگاهی و اعطای بورس‌ها
۲- آموزش زبان فرانسه
۳- حضور فیلم‌های فرانسوی در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر و مشارکت برخی سینماگران سرشناس فرانسه در هیئت داوران این رشته
«ونسان گریمد[1]» رایزن همکاری و فعالیت فرهنگی سفارت فرانسه در تهران درباره روابط فرهنگی بین دو کشور می‌گوید: ما صرفاً به دنبال معرفی فرهنگ فرانسه در ایران نیستیم؛ بلکه می‌خواهیم فرهنگ ایرانی نیز به فرانسویان عرضه شود. در حال حاضر در ایران حدود ۶۰ مدرسه و مؤسسه آموزشی داریم که فرانسه تدریس می‌کنند. صندوق سینمای جنوب به سینماگران ایرانی کمک شایانی نظیر معرفی افرادی چون عباس کیارستمی نموده است؛ هر چند فیلم‌های فرانسوی در ایران به‌مراتب کمتر از گذشته بر روی پرده می‌رود. (حقیقی، ۱۳۸۶: ۲۱۹ -۲۲۸)
۴- اجرای موفق کنسرت‌های موسیقی فرانسوی در تهران
۵- شرکت در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و برگزاری جلسات سخنرانی آموزشی – توجیهی در محل عرضه بخش فرهنگی سفارت و همکاری با ناشران داخلی
ساختارگرایان، بر تأثیرات پیدا و پنهان ساختارهای فرهنگی تأکید ویژه‌ای دارند و نقش آن‌ها را بسیار بیشتر از افراد می‌دانند. وجود مراکز فرهنگی ایران در فرانسه که نشان‌دهندة فرهنگ و تمدن ایران هستند یکی از این دلایل هستند. با توجه به اهمیت ساختارهای فرهنگی و تأثیرات بلندمدت آن، ایران نیز جهت ترویج فرهنگ، ارزش‌ها و آرمان‌های خود، اقدام به تأسیس یا ترمیم مراکز و مؤسسات فرهنگی در اروپا و مخصوصاً کشور فرانسه نموده است که در ذیل به بخشی از آن‌ها اشاره می‌شود:
– مؤسسه مطالعات ایرانی (IEI) در ۱۹۴۷ با هدف ایجاد کتابخانه و مرکز برای تحقیقات ایران‌شناسی در پاریس تأسیس شد.
– گروه جهان ایرانی از جمله مؤسسات فعال در خصوص ایران است که در سال ۱۹۹۵ تأسیس شد.
– مرکز فرهنگی ایران: تنها نهاد دولتی ایران که هم اکنون در پاریس فعال باشد، خانه فرهنگ ایران است که از سوی دولت فرانسه به‌عنوان «مرکز فرهنگی ایران» شناخته می‌شود.
– ملک «نوفل‌لوشاتو»: این ملک از سوی مالک آن به آستان امام خمینی (ره) هدیه شده است.
– مرکز ایرانی بنیاد اسلامی در اروپا که از سال ۱۹۵۹ و به‌منظور شناساندن اصول آئین تشیع و فرهنگ شیعی و ایرانی فعالیت داشته است.
– انجمن پژوهش شعر و ادب فارسی و بنیاد مصدق (بیات، ۱۳۸۹، ج ۱: ۳۰۷-۲۳۷)
– شبکه‌های برون‌مرزی ایران جهت ارتباط و تأثیرگذاری بر مخاطبین اروپایی؛ علاوه بر موارد فوق، جمهوری اسلامی ایران، جهت تأثیر بر مخاطبان خود در مردم اروپا و از جمله کشور فرانسه، اقدام به تأسیس شبکه‌های برون‌مرزی نموده که مهم‌ترین آن‌ها شبکه جهانی «سحر» است. این شبکه در آبان ۱۳۷۶ هجری شمسی مصادف با نوامبر ۱۹۹۷ میلادی به‌صورت رسمی و تحت عنوان «شبکه جهانی سحر» به‌عنوان اولین شبکه تلویزیونی ایران وارد عرصه فعالیت جدید رسانه‌ای در میان رقبا شد که بخش‌های انگلیسی، فرانسوی و بوسنیایی آن مخاطبین اروپایی را پوشش می‌دهد. شبکه جهانی «جام‌جم»، «آی‌فیلم» و شبکه «پرس تی‌وی» از جمله دیگر کانال‌های ماهواره‌ای ایران در خارج از ایران هستند. (رزم‌جو و همکاران، ۱۳۹۵: ۱۹۵ – ۲۱۵)
– گروه دوستی پارلمانی: گروه‌های دوستی پارلمانی از جمله فعالیت‌های فرهنگی است که تسهیل‌کنندة روابط سیاسی و اقتصادی و… نیز هستند. در واقع این امر در زمرة قدرت نرم محسوب شده و کشورهایی که این موضوع را به‌کار گرفتند، شاهد آثار مثبت آن در روابط فی‌مابین بوده‌اند. ایران در دوره‌های پنجم، ششم و هفتم مجلس شورای اسلامی به نمایندگی محمود محمدی – نماینده آباده و بوانات – گروه دوستی پارلمانی را به فرانسه اعزام کرد.
– موزه‌ها و آثار باستانی و کتاب‌های باارزش ایرانی در فرانسه: با توجه به فرض اصلی ساختارگرایی در مطالعات فرهنگی مبتنی بر اینکه می‌توان عناصری در پس هر فرآوردة فرهنگی یافت که رابطه‌ای شبکه‌وار با یکدیگر داشته باشند و این روابط، ساختاری کلی را تشکیل می‌دهند که نهایتاً در کانون و هسته پدیدة فرهنگی موردنظر نهفته و تأثیرات بلندمدت داشته باشند، می‌توان به ایجاد موزه‌هایی در کشور فرانسه اشاره کرد که آثار تاریخی و باستانی ایرانی در آن قرار داشته و به طور سالیانه، میزبان هزاران نفر از سراسر جهان هستند. رقم بالای آثار باستانی و کتاب‌های مهم و باارزش ایرانی که در موزه‌ها و کتابخانه‌های فرانسه نگهداری می‌شود، خود گواهی بر این مدعاست که در زیر به‌اختصار به آن‌ها پرداخته می‌شود:
– موزه لوور[2]: این موزه دارای عالی‌ترین گنجینه‌های آثار باستانی و هنری ایران در جهان است که غالباً منحصر به آثار مکشوفه از شوش هستند.
– موزه گیمه[3] پاریس: دارای کلکسیونی از آثار تاریخی و هنری ایران و هندوستان و چین هستند.
– موزه هنرهای تزیینی پاریس: مجموعه‌ای از مینیاتورها و آثار نقاشی و ظروف قلم‌زده ایرانی در آن نگهداری می‌شود.
– موزه مرکزی شهر لیون: کلکسیونی از پارچه‌های زربافت و ابریشمی ایران از قدیم تا امروز
– کتابخانه ملی پاریس: مجموعه‌ای بزرگ از اسناد و نسخ کتب فارسی
– کتابخانه دانشگاه استراسبورگ: مجموعه‌ای از کتب فارسی از جمله مثنوی، سلسله الذهب جامی و مثنوی امیر خسرو دهلوی با مهر سلاطین تیموری در آن نگهداری می‌شود. (بیات، ۱۳۸۹، ج ۱: ۴۶۷ – ۴۹۴)
فهرست منابع
– احمدی لفورکی، بهزاد، (۱۳۹۰)، کتاب اروپا (۱۰)، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
– ایران و اتحادیه اروپا: تجارب و چشم‌اندازها، (۱۳۹۱)، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر، جلد دوم.
– بیات، فرهاد، (۱۳۸۶)، مناسبات و اسناد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، جلد اول، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
– فرانسه، (۱۳۸۷)، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
– حقیقی، رضا، (۱۳۸۶)، فرهنگ و دیپلماسی در آینه دیپلماسی فرهنگی اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
– رزم‌جو، علی‌اکبر و همکاران، (۱۳۹۵)، درآمدی بر دیپلماسی رسانه‌ای ایران؛ مطالعه موردی: دیپلماسی رسانه صداوسیما، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
– سلیمانی، رضا، (۱۳۸۸)، سیاست خارجی دولت خاتمی، دیپلماسی تنش‌زدایی و گفت‌وگوی تمدن‌ها، تهران: کویر.
[1]. Vincent Grimaud
[2]. Louver
[3]. Guiment
