موارد نقض حقوق بشر و حقوق بشردوستانه توسط اسرائیل در تجاوز ماه خرداد 1404 به ایران

مقدمه

در بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، نیروهای نظامی اسرائیل با حمله نظامی علیه ایران، حاکمیت و تمامیت ارضی یک کشور مستقل را نقض کردند. بر اساس گزارش‌های رسمی، این حمله که شامل عملیات هوایی و اقدامات خرابکارانه بود، منجر به تلفات و خساراتی شد که نقض فاحش قوانین بین‌المللی محسوب می‌شود. در دهه‌های اخیر، اسرائیل به کرات حریم هوایی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه خاورمیانه از جمله فلسطین، لبنان و سوریه را نقض کرده که با محکومیت گسترده نهادهای بین‌المللی همراه بوده است. تشدید قابل توجه درگیری‌های نظامی در نوار غزه از سال ۲۰۲۳ به این سو، موجب نگرانی جدی سازمان‌های حقوق بشری گردیده که بارها نسبت به کشتار غیرنظامیان و ویرانی زیرساخت‌های حیاتی هشدار داده‌اند. حمله اخیر به خاک ایران نیز در چارچوب همین الگوی رفتاری تجاوزکارانه و تهدیدآمیز قابل تحلیل است که ناشی از بی‌تفاوتی و عدم واکنش مؤثر جامعه جهانی در قبال اینگونه اقدامات یک‌جانبه می‌باشد. نوشتار حاضر مروری بر موارد نقض حقوق‌ بین‌الملل توسط رژیم اسرائیل در جنگ تحمیلی علیه ایران دارد.

عدم اعتبار توسل به دفاع مشروع پیش‌دستانه

اسرائیل مدعی است که اقدامی پیش‌دستانه علیه تهدیدی قریب ‌الوقوع از جانب ایران انجام داده است. در حقوق بین‌الملل، دفاع پیش‌دستانه هیچ اعتباری ندارد؛ ماده 51 منشور ملل متحد اذعان می‌دارد که دفاع مشروع زمانی است که یک حمله مسلحانه علیه یک دولت عضو اتفاق بیافتد (https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text). از سوی دیگر مطابق نظر دیوان بین‌المللی دادگستری در قضیه سکوهای نفتی (دعوای ایران علیه ایالات متحده آمریکا) حمله مسلحانه نیز باید از آستانه شدیدی برخوردار باشد (https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/90/090-20031106-JUD-01-00-EN.pdf) حال آنکه پیش از حمله اسرائیل، هیچ گونه حمله مسلحانه‌ای از جانب دولت ایران علیه رژیم متجاوز اتفاق نیفتاده بود. از سویی دیگر، فرماندهان ارشد نظامی ایران در منازل مسکونی خود هدف حمله قرار گرفتند که این امر نشان می‌دهد هیچ‌گونه برنامه قریب‌الوقوعی از جانب ایران برای حمله به قلمرو رژیم اسرائیل وجود نداشته است.

ترور فرماندهان عالی نظامی و دانشمندان ایرانی

ترور هدفمند و قتل فراقانونی یکی از سیاست‌های اسرائیل از بدو تأسیس بوده است؛ چهره‌های نظامی، سیاسی و علمی کشورهای مختلفی همچون مصر، سوریه، عراق و ایران قربانی ترورهای اسرائیل در چند دهه گذشته بودند. در ارتباط جنگ دوازده روزه اسرائیل علیه ایران، سیاست ترور هدفمند توسط رژیم متجاوز اجرایی شد. چنین سیاستی نقض حق حیات به عنوان یکی از حقوق اساسی و بنیادین بشر می‌باشد که به صراحت در ماده 3 اعلامیه جهانی حقوق بشر (https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights) و ماده 6 میثاق حقوق مدنی و سیاسی (https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-civil-and-political-rights) به رسمیت شناخته شده است.

یکی از اهداف حملات اسرائیل، ترور دانشمندان هسته‌ای ایران بود. در جریان این حملات به ویژه حمله ساعات اول، دانشمندانی همچون محمد مهدی طهرانچی، اکبر مطلبی زاده، احمدرضا ذوالفقاری، سید امیرحسین فقهی، عبدالحمید مینوچهر، فریدون عباسی، سعید برجی، منصور عسگری، علی بکایی کریمی، علی باکویی و محمدرضا صدیقی صابر به شهادت رسیدند (https://www.presstv.ir/Detail/2025/06/14/749807/profiles-iranian-nuclear-scientists-assassinated-latest-israeli-aggression). ترور دانشمندان هسته‌ای ایران مصداقی از نقض حق حیات و ارتکاب تروریسم دولتی است. ایشان، جزو افراد غیرنظامی می‌باشند و هدف مشروع هنگام مخاصمات تلقی نمی‌شوند. از سویی دیگر، دانشمندان هسته‌ای ایران در منازل مسکونی‌شان به همراه خانواده هدف حمله قرار گرفتند.

تعداد زیادی از فرماندهان نظامی ایرانی که در این حمله هدف ترور قرار گرفتند، در اماکن مسکونی خود حضور داشتند. ایشان هرچند نظامی محسوب می‌شوند اما حمله علیه ایشان از دو جهت با نقض حقوق بین‌الملل بشردوستانه همراه بوده است؛ زیرا هم در منطقه غیرنظامی حضور داشتند و از سویی دیگر، فرماندهان هدف حمله، به همراه خانواده خود که افرادی غیرنظامی بودند، ترور شدند. سرلشکر محمدحسین باقری (رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران) به همراه همسر و دخترش به شهادت رسید (https://www.eghtesadonline.com/008faX)؛ سرلشکر غلامعلی رشید (فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم ‌الانبیا) نیز در کنار پسرش در منزل مسکونی‌شان هدف حمله قرار گرفت و هردو به شهادت رسیدند (https://www.etemadonline.com/tiny/news-718343). لازم به ذکر است، حملات هدفمند علیه دانشمندان و فرماندهان نظامی ایران در اماکن مسکونی، موجب قربانی شدن همسایگان ایشان نیز شده است.

حمله علیه افراد و مناطق غیرنظامی

طبق آخرین آمار تا اواسط تیر 1404، حدود 1060 نفر از ایرانیان قربانی حملات رژیم اسرائیل شدند که احتمال افزایش آن وجود دارد؛ از این تعداد، تقریباً 436 نفر غیرنظامی می‌باشند (https://apnews.com/article/iran-israel-war-death-toll-569128effa8aafd9d9bd04efe5c0de75). براساس مواد 51 و 52 پروتکل یکم الحاقی به کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو، اشخاص، اشیاء و اماکن غیرنظامی نباید هدف حمله مسلحانه قرار بگیرند (https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977)؛ این مقررات به اصل تفکیک در حقوق بین‌الملل بشردوستانه برمی‌گردند که براساس آن طرفین درگیری باید در همه حال بین غیرنظامیان و رزمندگان تمایز قائل شوند. در نتیجه حملات فقط می‌تواند علیه رزمندگان صورت گیرد (https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule1). اصل تفکیک، نخستین قاعده‌ای است که در مجموعه قوانین حقوق بین‌الملل بشردوستانه عرفی (تدوین از سوی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ) درج شده است. اساسنامه رم دیوان کیفری بین‌المللی نیز در ماده هشتم، حملات مستقیم علیه کلیه اهداف غیرنظامی همچون افراد و اماکن را جزو جنایات جنگی تلقی می‌کند. طبق ماده هفتم اساسنامه حمله گسترده و سازمان‌یافته علیه افراد غیرنظامی جنایت علیه بشریت محسوب می‌شود و این جنایت هم در زمان صلح و هم در زمان جنگ قابل تحقق است (https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/icc-statute-1998). رژیم اسرائیل قوانین فوق را به شکل فاحشی نقض کرده است و مرتکب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت شده است که در ذیل مواردی از آن را شرح می‌دهیم:

1- همانطور که در فوق اشاره شد، اسرائیل در جریان حملات روز اول به تهران، اماکن مسکونی را به قصد ترور اشخاصی مورد حمله قرار داد. در یکی از شدیدترین جنایاتی که رقم خورد، برای ترور یک نفر، یک ساختمان در شهرک شهید چمران تهران به طور کامل تخریب شد و در جریان آن، 60 غیرنظامی از جمله 20 کودک کشته شدند (https://www.middleeastmonitor.com/20250614-60-civilians-including-20-children-killed-in-israeli-strike-on-single-building-in-iranian-capital/).

2- در 25 خرداد 1404، اسرائیل حملاتی را علیه محله تجریش تهران انجام داد. در جریان یک حمله به میدان قدس تجریش (جرو محدوده‌های پرتردد تهران)، یک ساختمان و اتومبیل‌های پشت چراغ قرمز هدف حمله قرار گرفتند و چندین نفر کشته و مجروح شدند و موجب ترکیدگی لوله آب نیز شد (https://www.france24.com/en/middle-east/20250617-anatomy-of-an-air-strike-israeli-strike-hits-busy-tehran-intersection). ویدیوهای این حمله بی‌رحمانه بازتاب زیادی در رسانه‌ها داشت  (https://www.aljazeera.com/video/newsfeed/2025/7/3/iran-releases-video-of-israeli-strike-on-tehran-in-june). صالح بایرامی، گرافیست معروف یکی از قربانیان این جنایت جنگی بود.

3- در 26 خرداد، اسرائیل به ساختمان شیشه‌ای سازمان صداوسیمای ایران حمله کرد و آسیب شدیدی به این محل وارد شد (https://www.nytimes.com/2025/06/16/world/middleeast/israel-iran-state-tv-attack.html). مراکز رسانه‌ای و خبری جزو اماکن غیرنظامی هستند و حمله به این مراکز که در شهرها و در مجاورت مناطق غیرنظامی و مسکونی می‌باشند، فاقد مشروعیت است. از سویی دیگر روزنامه‌نگاران و خبرنگاران تحت حمایت‌های خاص حقوق بین‌الملل بشردوستانه هستند (https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule34) و حمله به صداوسیما که به شهادت تعدادی از کارکنان آن منجر شد، نقض این حمایت محسوب می‌شود.

4- در دوم تیر 1404، زندان اوین در تهران هدف حمله اسرائیل قرار گرفت. این حمله بیش از 70 نفر کشته داشت و تخریب شدیدی متوجه بخش‌های اداری، نگهبانی و بهداری شد. قربانیان شامل کارمندان اداری، مددکاران، نگهبانان و سربازان وظیفه، کارکنان بهداری و خانواده زندانیان که برای ملاقات آمده بودند، می‌شود (https://news.sky.com/story/inside-irans-notorious-evin-prison-as-tehran-says-damage-shows-israel-targeted-civilians-13392407).

5- در بامداد سوم تیر 1404، ارتش اسرائیل یک حمله هوایی به مناطق مسکونی در شهر آستانه اشرفیه در گیلان انجام داد. در این حمله منزل پدری محمدرضا صدیقی صابر برای ترور او هدف حمله بود. در این حمله خونین که با ویرانی زیادی همراه بود، جمعی از شهروندان ایرانی به شهادت رسیدند که تنها 12 نفر ایشان عضو خانواده آقای صدیقی صابر بودند (https://en.irna.ir/news/85871550/Israeli-regime-targets-four-residential-units-in-northern-Iran).

موارد مشروح فوق، تنها بخشی از جنایات رژیم اسرائیل علیه افراد غیرنظامی و مناطق غیر نظامی و مسکونی ایران بود. حملات متعدد دیگری نیز با تلفات علیه جمعیت غیرنظامی همراه بوده است که تصاویر و ویدیو‌های آن در رسانه‌ها بازتاب داشته است؛ از جمله حمله به خیابان صابونچی تهران در 25 خرداد 1404 (https://www.asriran.com/004U6O) یا حمله به محله سید خندان تهران در 25 خرداد 1404 (https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1021706). اسرائیل در 27 خرداد 1404 نیز دو خودرو در نجف آباد اصفهان را مورد حمله قرار داد و اعضای دو خانواده را به شهادت رساند (https://www.entekhab.ir/003et6).

نقض حقوق کودکان و زنان در حملات اسرائیل

طبق آماری که تا 9 تیر منتشر شده در جریان تجاوز اسرائیل به ایران، حدود 38 کودک به شهادت رسیدند (https://www.reuters.com/world/middle-east/935-people-killed-israeli-strikes-iran-iran-judiciary-spokesperson-says-2025-06-30). رایان قاسمیان کوچکترین کودکی بود که در جریان این حملات به شهادت رسید. او تنها دو ماه داشت (https://shrr.ir/001QEg). این در حالی است که براساس قوانین حقوق بین‌الملل بشردوستانه چه در قالب معاهدات و چه عرف بین‌المللی، کودکان تحت حمایت‌ خاص در برابر اثرات مخاصمات مسلحانه هستند (https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule135#Fn_55028F4F_00001). کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک نیز بر حق حمایت کودکان در طول جنگ تأکید دارد (https://www.unicef.org/sop/convention-rights-child-child-friendly-version).

آخرین آمار تا لحظه نگارش نوشتار حاضر، حاکی از شهادت 138 نفر زن در نتیجه حملات اسرائیل است (https://www.reuters.com/world/middle-east/935-people-killed-israeli-strikes-iran-iran-judiciary-spokesperson-says-2025-06-30)؛ در بین قربانیان، زنان باردار نیز حضور دارند (https://irna.ir/xjTX4q).

حمله علیه بیمارستان‌ها، مراکز امدادی و نیروهای امدادی

حقوق بین‌الملل بشردوستانه هرگونه حمله علیه مراکز بیمارستانی و امدادی را ممنوع کرده است (https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule35#Fn_A3ED779F_00005). مجمع عمومی سازمان ملل در قطعنامه 2675 در سال 1970 نیز بر حفاظت از بیمارستان‌ها و پناهگاه‌ها در برابر حملات نظامی تأکید کرد (https://digitallibrary.un.org/record/201888/files/A_RES_2675%28XXV%29-EN.pdf). ماده 12 پروتکل الحاقی اول کنوانسیون ژنو نیز به صراحت اعلام می‌دارد که مراکز پزشکی در همه زمان‌ها باید در برابر حملات نظامی محافظت شوند (https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977/article-12). براساس اساسنامه رم، نقض این ممنوعیت‌ها جزو جنایات جنگی محسوب می‌شود.

اسرائیل در جریان جنگ 12 روزه، به هفت بیمارستان ایران حمله کرد و برخی مراکز درمانی نیز آسیب دیدند. همچنین چندین آمبولانس هدف حمله رژیم اسرائیل قرار گرفت (https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1028479). در 23 خرداد بیمارستان حکیم تهران (مخصوص کودکان) و در 26 خرداد بیمارستان فارابی شهر کرمانشاه هدف حمله قرار گرفتند (https://www.tehrantimes.com/news/514706/Fake-claims-real-crimes-Israel-targets-hospitals). پیرامون ساختمان صلح هلال احمر ایران نیز از حملات اسرائیل مصون نماند.

اسرائیل طی چند حمله مستقیم به آمبولانس‌ها و نیروهای امدادی در شهرهای نجف آباد اصفهان (https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1023650)، تهران (https://www.tabnak.ir/005VKr) و استان آذربایجان غربی (https://www.asriran.com/004U10)  تعدادی از امدادگران و مردم را به شهادت رساند.

حمله علیه تأسیسات هسته‌ای ایران

براساس ماده 51 پروتکل اول الحاقی (https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977/article-56?activeTab=) و عرف حقوق بین‌الملل بشردوستانه (https://ihl-databases.icrc.org/en/customary-ihl/v1/rule42)، حمله به نیروگاه‌های هسته‌ای ممنوع است. مطابق سایر اسناد بین‌المللی همچون قطعنامه 487 شورای امنیت (https://digitallibrary.un.org/record/22225/files/S_RES_487%281981%29-EN.pdf) و قطعنامه 444 آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (https://www.iaea.org/sites/default/files/gc/gc29res-444_en.pdf) نیز حمله علیه کلیه تأسیسات هسته‌ای اعم از راکتور یا نیروگاه، اقدامی علیه حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است و صلح بین‌المللی را تهدید می‌کند. حمله به تأسیسات هسته‌ای، به‌ویژه با توجه به خطر انتشار مواد رادیواکتیو و فجایع زیست‌محیطی غیرقابل جبران، اقدامی غیرمسئولانه و تهدیدی علیه امنیت جهانی است. فاجعه چرنوبیل نمونه‌ای روشن از عواقب ویرانگر انتشار مواد رادیواکتیو است که می‌تواند زندگی میلیون‌ها انسان و سلامت محیط‌زیست را برای دهه‌ها تحت تأثیر قرار دهد.

با این وجود، رژیم اسرائیل با پشتیبانی ایالات متحده آمریکا، با نقض قوانین بین‌المللی و بی‌اعتنایی به ملاحظات ایمنی، به تأسیسات هسته‌ای صلح‌آمیز ایران حمله کرده‌اند. نکته تأمل‌برانگیز آنکه این حملات از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی محکوم نشده است؛ آژانسی که ایران به‌عنوان عضو متعهد به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، همواره تحت بازرسی‌های دقیق آن قرار داشته است. در مقابل، اسرائیل که حتی به این معاهده نپیوسته و برنامه هسته‌ای خود را در ابهام نگه داشته، با حمایت آمریکا به نقض حاکمیت و حقوق بین‌الملل ایران ادامه می‌دهد. این دوگانگی استانداردها و سکوت جامعه جهانی در قبال اقدامات خصمانه علیه کشوری صلح‌طلب، پرسش‌های جدی درباره انصاف و عدالت در نظام بین‌المللی ایجاد می‌کند. این حمله نه‌تنها خطری برای امنیت منطقه‌ای و جهانی محسوب می‌شود، بلکه نشان‌دهنده سیاستی دوگانه و تبعیض‌آمیز است که صلح و ثبات را تهدید می‌کند. با توجه به حمایت ایالات متحده از قطعنامه ۴۸۷ شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۱ که حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای عراق را محکوم می‌کرد، دخالت ایالات متحده به ویژه ریاکارانه است (https://www.justsecurity.org/116153/article-51-united-states-letter-iran-nuclear/).

اظهارات تأسف بار برخی مقامات کشورها در حمایت از اسرائیل

باوجود این حجم از جنایات جنگی ارتکابی از جانب رژیم اسرائیل، مقامات برخی دولت‌ها طی اظهاراتی از تجاوز ارضی اسرائیل علیه ایران حمایت کردند. دولت آمریکا به عنوان بزرگترین حامی اسرائیل، هم به لحاظ تسلیحاتی و اطلاعاتی رژیم اسرائیل را حمایت کرد و هم علیه ایران حمله نظامی انجام داد. صدراعظم آلمان باوجود اذعان به کثیف بودن اقدامات اسرائیل، از این حملات حمایت به عمل آورد (https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-conflict-news/card/german-chancellor-praises-israel-s-strikes-on-iranian-nuclear-sites-e4DQONX9O3xXmcEGWtnt). رئیس جمهور آرژانتین نیز جنایات اسرائیل را اقدامی جهت دفاع از تمدن غرب عنوان کرد (https://x.com/visegrad24/status/1937434529343361299?s=19)؛ اظهارنظری که نه تنها جنایات جنگی را لاپوشانی می‌کند، بلکه شالوده نژادپرستانه چنین لفاظی‌هایی را نیز افشا می‌کند.

نتیجه‌گیری

نوشتار فوق تنها بخشی از جنایات جنگی و نقض‌های حقوق بشر و حقوق بشردوستانه اسرائیل علیه ایران را نشان می‌دهد. انفعال مجامع بین‌المللی و عدم واکنش قاطع دولت‌ها به ماشین کشتار و ویرانگری اسرائیل، سبب شده است که این رژیم بدون هیچ گونه محدودیتی در راستای نقض صلح و امنیت بین‌المللی گام بردارد. با تداوم این روند، سایر کشورهای منطقه غرب آسیا و حتی فراتر از غرب آسیا نیز از این تهدیدات مصون نمی‌مانند.

یادبود قربانیان

به همت برخی در کشور، صفحاتی در پلتفرم‌های مجازی برای یادبود قربانیان حملات اسرائیل به ایران ایجاد شده است که تصاویر و شرح مختصری از مردم به خاک و خون کشیده در آن بارگذاری می‌شود: https://www.instagram.com/killedbyisrael2025?igsh=ZDRkdHBvc3lsazVx

https://x.com/killedByIsraeli?s=09

نویسنده: علیرضا رضاخانی

منابع

1. UN Charter, https://www.un.org/en/about-us/un-charter/full-text
2. Oil Platforms (Islamic Republic of Iran v. United States of America), Judgment, I.C.J. Reports 2003, p. 161, https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/90/090-20031106-JUD-01-00-EN.pdf.
3. Universal Declaration of Human Rights 1948.
4. International Covenant on Civil and Political Rights 1966.
5. Qarehgozlou, Maryam, Prominent Iranian Nuclear Scientists Assassinated In Latest Israeli Aggression, Press TV, (14 June 2025), https://www.presstv.ir/Detail/2025/06/14/749807/profiles-iranian-nuclear-scientists-assassinated-latest-israeli-aggression.

6. اقتصاد آنلاین، ترور خانواده رئیس ستادکل نیروهای مسلح، (25 خرداد 1404)، https://www.eghtesadonline.com/008faX.
7. اعتماد آنلاین، پسر سردار رشید نیز همراه پدرش در حمله اسرائیل به شهادت رسید، (23 خرداد 1404)، https://www.etemadonline.com/tiny/news-718343.
8. AP News, Iran’s government says at least 1,060 people were killed in the war with Israel, (8 July 2025), https://apnews.com/article/iran-israel-war-death-toll-569128effa8aafd9d9bd04efe5c0de75.
9. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I), 1977, https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/api-1977.
10. Henckaerts, Jean-Marie and Doswald-Beck, Louise, Customary International Humanitarian Law, Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
11. Rome Statute of the International Criminal Court, (17 July 1998), https://ihl-databases.icrc.org/en/ihl-treaties/icc-statute-1998.
12. Middle east monitor, 60 civilians, including 20 children, killed in Israeli strike on single building in Iranian capital, (14 June 2025), https://www.middleeastmonitor.com/20250614-60-civilians-including-20-children-killed-in-israeli-strike-on-single-building-in-iranian-capital/.
13. France 24, Anatomy of an air strike: Israeli strike hits busy Tehran intersection, (17 June 2025), https://www.france24.com/en/middle-east/20250617-anatomy-of-an-air-strike-israeli-strike-hits-busy-tehran-intersection.
14. Al-Jazeera, Iran releases video of Israeli strike on Tehran in June, (3 July 2025), https://www.aljazeera.com/video/newsfeed/2025/7/3/iran-releases-video-of-israeli-strike-on-tehran-in-june.
15. Boxerman, Aaron et.al, Israel Attacks Iran’s State Television, Live on the Air, New York Times, (16 June 2025), https://www.nytimes.com/2025/06/16/world/middleeast/israel-iran-state-tv-attack.html.
16. Waghorn, Dominic, Inside Iran’s Evin Prison – as Tehran says damage shows Israel targeted civilians, Sky News, (5 July 2025), https://news.sky.com/story/inside-irans-notorious-evin-prison-as-tehran-says-damage-shows-israel-targeted-civilians-13392407.
17. Irna, Israeli regime targets four residential units in northern Iran, (24 June 2025), https://en.irna.ir/news/85871550/Israeli-regime-targets-four-residential-units-in-northern-Iran.
18. عصر ایران، آخرین جزئیات از حمله اسرائیل به منازل مسکونی در محله صابونچی تهران، (25 خرداد 1404)، https://www.asriran.com/004U6O.
19. شبکه شرق، جزئیات حمله رژیم صهیونیستی به ساختمان مسکونی در سیدخندانِ تهران، (25 خرداد 1404)، https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1021706.
20. انتخاب، اسرائیل در حمله روز گذشته خود به شهر نجف آباد اصفهان با هدف قرار دادن ۲ دستگاه خودرو سواری اعضای ۲ خانواده را به شهادت رساند، (28 خرداد 1404)، https://www.entekhab.ir/003et6.
21. Reuters, 935 people killed in Israeli strikes on Iran, official says, (30 June 2025), https://www.reuters.com/world/middle-east/935-people-killed-israeli-strikes-iran-iran-judiciary-spokesperson-says-2025-06-30.
22. شهر آرا نیوز، قصه «رایان»، کوچک‌ترین شهید این روزهای ایران، (27 خرداد 1404)، https://shrr.ir/001QEg.
23. Convention on the Rights of the Child 1989, https://www.unicef.org/sop/convention-rights-child-child-friendly-version.
24. ایرنا، شهادت ۹۳۵ نفر در حملات رژیم صهیونیستی/زنان باردار هم شهید شدند، (9 تیر 1404)، https://irna.ir/xjTX4q.
25. UN General Assembly, Res. 2675 (XXV), https://digitallibrary.un.org/record/201888/files/A_RES_2675%28XXV%29-EN.pdf.
26. شبکه شرق، حمله مستقیم اسرائیل به ۷ بیمارستان در جنگ ۱۲ روزه، (18 تیر 1404)، https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1028479.
27. Tehran Times, Fake claims, real crimes: Israel targets hospitals, (20 June 2025), https://www.tehrantimes.com/news/514706/Fake-claims-real-crimes-Israel-targets-hospitals.
28. شبکه شرق، حمله پهپادی اسرائیل به یک آمبولانس در نجف‌آباد/ ۳ نفر شهید شدند، (2 تیر 1404)، https://www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-1023650.
29. تابناک، حمله رژیم صهیونیستی به این آمبولانس در تهران، (27 خرداد 1404)، https://www.tabnak.ir/005VKr.
30. عصر ایران، حمله اسرائیل به آمبولانس در آذربایجان غربی: ۲ شهید بر جای گذاشت، (24 خرداد 1404)، https://www.asriran.com/004U10.
31. Security Council, Res 487, https://digitallibrary.un.org/record/22225/files/S_RES_487%281981%29-EN.pdf.
32. Atomic Energy Agency, Res 444, https://www.iaea.org/sites/default/files/gc/gc29res-444_en.pdf.
33. Finucane, Brian, Assessing the U.S. Article 51 Letter for the Attack on Iran: Legal Lipstick on the Use of Force Pig, Just Security, (3 July 2025), https://www.justsecurity.org/116153/article-51-united-states-letter-iran-nuclear/.
34. Norman, Laurence, German Chancellor Praises Israel’s Strikes on Iranian Nuclear Sites, Wall Street Journal, (18 June 2025), https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-conflict-news/card/german-chancellor-praises-israel-s-strikes-on-iranian-nuclear-sites-e4DQONX9O3xXmcEGWtnt.
35. Visegrad 24, https://x.com/visegrad24/status/1937434529343361299?s=19.