عمان به‌عنوان کشوری با سابقه طولانی در دیپلماسی بی‌طرفانه، نقش مؤثری در کاهش تنش‌های بین‌المللی ایفا کرده است. موقعیت جغرافیایی استراتژیک، سیاست خارجی متعادل و توانایی این کشور در ایجاد بسترهای محرمانه برای مذاکرات حساس، عمان را به یکی از مهم‌ترین بازیگران منطقه‌ای در میانجی‌گری تبدیل کرده است. با افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا و پیامدهای گسترده تحریم‌های ضدایرانی، عمان با بهره‌گیری از تجربیات گذشته و جایگاه ویژه خود، می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده‌ای مورداعتماد در این بحران ایفای نقش کند. این گزارش به بررسی ظرفیت‌های عمان برای کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا و کمک به رفع تحریم‌ها علیه ایران می‌پردازد.
بی‌طرفی و حسن نیت دیپلماتیک
عمان همواره سیاستی بی‌طرفانه‌ای را در قبال مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی اتخاذ کرده است. برخلاف بسیاری از کشورهای خلیج فارس که معمولاً در بلوک‌های سیاسی و نظامی خاصی جای می‌گیرند، عمان از اتخاذ مواضع خصمانه علیه کشورها اجتناب می‌کند. این سیاست به عمان اجازه داده تا جایگاهی ویژه به عنوان کشوری مورد اعتماد برای تمامی طرف‌ها کسب کند. همین بی‌طرفی باعث شده است که ایران و آمریکا هر دو، عمان را به عنوان یک واسطه قابل اطمینان برای مذاکرات حساس بپذیرند (Taylor & Francis Online, 2021, https://t.ly/jXfVL).
این بی‌طرفی نه‌تنها به عمان در حفظ روابط دوستانه با ایران و کشورهای عربی کمک کرده، بلکه موجب شده است این کشور به عنوان یک بازیگر مورد اعتماد در عرصه دیپلماسی شناخته شود. عمان همواره در تلاش بوده تا نقش واسطه‌ای خود را بدون جانبداری از هیچ طرفی ایفا کند. این سیاست بی‌طرفی از زمان سلطان قابوس و با رویکردی متعادل در سطح بین‌المللی شکل گرفت و با سیاست‌های سلطان هیثم بن طارق نیز ادامه یافته است. عمان به جای اتخاذ مواضع خصمانه یا پیروی از ائتلاف‌های منطقه‌ای، بر حل مسالمت‌آمیز اختلافات تأکید دارد.
رویکرد عمان باعث شده است که به‌عنوان یک کشور مورد اعتماد از سوی کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی شناخته شود. این اعتبار دیپلماتیک، عمان را قادر می‌سازد تا نقش واسطه‌ای خود را به طور مؤثر ایفا کند. یکی از دلایل اصلی این موفقیت، توانایی عمان در پرهیز از دخالت مستقیم در درگیری‌های نظامی یا سیاسی منطقه‌ای بوده است. این سیاست بی‌طرفی باعث شده که عمان در برابر فشارهای خارجی مقاومت کند و استقلال عمل خود را حفظ کند (DergiPark, 2024, https://shorturl.at/MvWTH).
این کشور حتی در شرایطی که تنش‌ها میان ایران و کشورهای عربی افزایش یافته، توانسته روابط مثبت خود با تهران را حفظ کند. این امر نشان‌دهنده تعهد عمان به بی‌طرفی و حفظ حسن نیت است. در نهایت، عمان نشان داده که به دنبال سودجویی از اختلافات نیست و در عوض به عنوان یک تسهیل‌گر صلح فعالیت می‌کند که این مسئله نقش آن را در میانجی‌گری تقویت می‌کند.
روابط نزدیک با ایران و آمریکا
عمان روابطی تاریخی و عمیق با ایران دارد که به دوران قبل از انقلاب اسلامی برمی‌گردد و پس از انقلاب نیز با وجود تحریم‌ها و تنش‌ها ادامه یافته است. این روابط دوستانه مبتنی بر احترام متقابل و منافع مشترک بوده است. در عین حال، این کشور به دلیل موقعیت استراتژیک خود یکی از متحدان استراتژیک آمریکا در منطقه است و روابط نظامی و اقتصادی نزدیکی با واشنگتن دارد. این توازن در روابط، عمان را در موقعیتی قرار می‌دهد که بتواند نیازها، نگرانی‌ها و خواسته‌های هر دو طرف را درک کرده و پیام‌هایی را با دقت به هر دو منتقل کند. این ارتباط نزدیک و بدون تنش با هر دو کشور، یکی از پایه‌های اصلی ظرفیت عمان در میانجی‌گری است.
پایگاه‌های نظامی آمریکا در عمان، نشان‌دهنده سطح بالای همکاری میان این دو کشور است. این توانایی عمان در ایجاد تعادل میان روابط با ایران و آمریکا، به این کشور جایگاهی منحصربه‌فرد بخشیده است. عمان توانسته از این موقعیت برای پیشبرد دیپلماسی در تنش‌های منطقه‌ای بهره‌برداری کند (CRS Reports, 2024, https://shorturl.at/e78NS).
عمان توانسته بستری ایجاد کند که در آن، ایران و آمریکا فضای منعطفی برای گفت‌وگو داشته باشند. این روابط متوازن باعث شده است که عمان در بحران‌های منطقه‌ای به عنوان بخشی از راه‌حل مطرح شود. این ویژگی، عمان را به گزینه‌ای طبیعی برای میانجی‌گری تبدیل کرده است. در نتیجه، عمان از جایگاه خود به عنوان پلی میان شرق و غرب بهره‌برداری کرده تا بتواند گره‌های دیپلماتیک پیچیده‌ای مانند مسئله تحریم‌های ایران را باز کند.
تجربه در میانجی‌گری
عمان در میانجی‌گری برای حل مسائل پیچیده بین‌المللی تجربه‌ای ارزشمند دارد. یکی از نمونه‌های بارز این تجربه، نقش عمان در مذاکرات پشت‌پرده توافق هسته‌ای ایران (برجام) بود که پیش از آغاز رسمی مذاکرات در سطح بین‌المللی، میزبان جلسات محرمانه‌ای میان نمایندگان ایران و آمریکا در مسقط بود (The Conversation, 2024, https://shorturl.at/oWF0b). این مذاکرات نشان داد که عمان توانایی فراهم کردن فضای مناسب برای گفت‌وگوهای حساس و محرمانه را دارد. عمان از ابزارهایی مانند اعتمادسازی و مدیریت زمان در این فرآیند استفاده کرد.
در مسائل دیگر نیز، عمان نقش مثبتی داشته است. برای مثال، عمان در آزادی زندانیان آمریکایی که در ایران بازداشت بودند، نقش کلیدی ایفا کرد. این سوابق به عمان اعتبار و تجربه لازم برای مدیریت مذاکرات پیچیده و حساس را داده و نشان‌دهنده توانایی عمان در تعامل با هر دو طرف است (Anadolu Ajansı, 2023, https://shorturl.at/jE1Cf). عمان همچنین در تسهیل مذاکرات میان گروه‌های متخاصم یمن نقشی سازنده ایفا کرده است. این کشور به جای اعمال فشار، از ابزارهای نرم‌افزاری مانند ایجاد اعتماد و ارائه بسترهای بی‌طرف استفاده می‌کند (Berghof Foundation, 2021, https://shorturl.at/92wzE).
تجربه عمان در میانجی‌گری، آن را به عنوان یک بازیگر مورد اعتماد برای حل و فصل اختلافات مطرح کرده است. طرف‌های متخاصم، اغلب عمان را به دلیل این تجربه به عنوان میانجی انتخاب می‌کنند. در مجموع، تجربه عملی عمان در دیپلماسی و میانجی‌گری، به این کشور کمک کرده است تا نقش مؤثری در کاهش تنش‌ها در سطح منطقه و جهان ایفا کند.
موقعیت ژئوپلیتیک
عمان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در منطقه استراتژیک تنگه هرمز، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این آبراه مهم یکی از مسیرهای اصلی انتقال انرژی در جهان است و نقش حیاتی در تجارت بین‌المللی دارد. این موقعیت به عمان امکان می‌دهد که نه‌تنها در زمینه تنش‌های سیاسی، بلکه در مسائل امنیت دریایی نیز میانجی‌گری کند. ایران و آمریکا هر دو توجه ویژه‌ای به امنیت تنگه هرمز به عنوان یک گذرگاه حیاتی دارند. عمان از این موقعیت برای تأکید بر لزوم ثبات در منطقه استفاده کرده است و می‌تواند با استفاده از این موقعیت جغرافیایی، به کاهش تنش‌ها کمک کند.
این کشور همواره تلاش کرده تا از تنش‌های نظامی در این منطقه جلوگیری کند. همچنین عمان به عنوان کشوری نزدیک به ایران و همزمان هم‌پیمان آمریکا، از موقعیت ژئوپلیتیک خود برای ایجاد توازن میان منافع طرف‌های مختلف استفاده کرده است. این موقعیت ژئوپلیتیک به عمان اجازه می‌دهد که در مسائل امنیت دریایی نقش میانجی‌گری ایفا کند (Eurasia Review, 2023, https://t.ly/vWaug).
با توجه به نقش حیاتی تنگه هرمز، عمان توانسته از این اهرم ژئوپلیتیکی برای تقویت مذاکرات و کاهش تنش‌های منطقه‌ای بهره‌برداری کند. ایران و آمریکا هر دو به نقش عمان در ثبات این منطقه باور دارند. از سوی دیگر، موقعیت عمان به آن امکان داده که به عنوان پل ارتباطی میان خلیج فارس و دریای عرب عمل کند و نقشی کلیدی در امنیت انرژی جهانی ایفا کند. این اهمیت جغرافیایی عمان را به بازیگری بی‌بدیل در معادلات منطقه‌ای و جهانی تبدیل کرده است که می‌تواند بر تنش‌ها تأثیرگذار باشد (Atalayar, 2023, https://shorturl.at/T7MTX).
ایجاد کانال‌های محرمانه دیپلماتیک
یکی از ویژگی‌های بارز دیپلماسی عمان، توانایی این کشور در فراهم کردن بسترهای محرمانه برای گفت‌وگو است. عمان با دور نگه داشتن مذاکرات از هیاهوی رسانه‌ای، فضایی آرام و سازنده ایجاد می‌کند. مذاکرات اولیه برجام، نمونه‌ای از این رویکرد موفق بود. عمان توانست بدون جلب توجه رسانه‌ها، مقامات ایران و آمریکا را برای انجام مذاکرات محرمانه به مسقط دعوت کند (The Conversation, 2024, https://shorturl.at/oWF0b). این کانال‌های محرمانه برای موضوعاتی که نیاز به حساسیت و دقت دارند، بسیار مهم است. عمان با حفظ بی‌طرفی و ارائه تضمین به طرفین، این فضا را فراهم کرده است. چنین مذاکراتی به طرف‌ها امکان می‌دهد که بدون نگرانی از فشار افکار عمومی یا ملاحظات سیاسی، بر روی مسائل اصلی تمرکز کنند. این روش عمان در مقایسه با دیپلماسی علنی، موفق‌تر و مؤثرتر بوده است. این الگوی مذاکراتی می‌تواند در صورت اراده طرفین، مجدداً تکرار شود.
عمان توانسته از این رویکرد محرمانه برای مدیریت بحران‌ها و میانجی‌گری در تنش‌های منطقه‌ای نیز بهره‌برداری کند.
این توانایی در ایجاد کانال‌های غیررسمی، به عمان اعتبار بیشتری در زمینه میانجی‌گری داده است و آن را به عنوان کشوری ایده‌آل برای مذاکرات حساس معرفی می‌کند.
تمرکز بر مسائل بشردوستانه
عمان بارها از مسائل بشردوستانه به عنوان بستری برای ایجاد تعاملات مثبت میان طرف‌های متخاصم استفاده کرده است. این کشور با اقداماتی مانند میانجی‌گری برای آزادی زندانیان یا ارسال کمک‌های بشردوستانه به مناطق بحرانی، نقش خود را به عنوان یک بازیگر مدافع حقوق بشردوستانه تقویت کرده است. برای مثال، عمان در آزادی زندانیان آمریکایی که در ایران بازداشت بودند، نقشی اساسی ایفا کرد (Anadolu Ajansı, 2023, https://shorturl.at/jE1Cf). این اقدامات باعث شد که عمان به عنوان کشوری صلح‌جو و قابل اعتماد شناخته شود.
استفاده از مسائل انسانی به عمان کمک می‌کند تا گفت‌وگوهای بزرگ‌تری را آغاز کند. این کشور از این رویکرد برای ایجاد اعتماد میان طرف‌های مختلف بهره می‌برد. موضوعات بشردوستانه معمولاً با حساسیت‌های کمتری مواجه‌اند و می‌توانند به عنوان نقطه شروع مذاکرات پیچیده‌تر عمل کنند. عمان از این فرصت‌ها برای تسهیل مذاکرات سیاسی استفاده کرده است. این رویکرد باعث شده که عمان بتواند در بحران‌های پیچیده منطقه‌ای، نقش مثبتی ایفا کند. کمک‌های انسانی به یمن نمونه دیگری از این رویکرد است. عمان با تمرکز بر مسائل بشردوستانه، توانسته است تصویری مثبت از خود ارائه دهد و اعتماد طرف‌های درگیر را برای مذاکرات سیاسی جلب کند.
تعهد به ثبات منطقه‌ای
عمان از دیرباز به‌عنوان کشوری شناخته شده که ثبات منطقه‌ای را در اولویت سیاست‌های خود قرار داده است. این کشور همواره سعی کرده تا از افزایش تنش‌ها در منطقه جلوگیری کند و از طریق دیپلماسی آرام، به کاهش بحران‌ها کمک کند. این تعهد به ثبات، عمان را به یک بازیگر فعال و قابل اطمینان در حل و فصل اختلافات منطقه‌ای تبدیل کرده است. عمان همواره به دنبال توازن در منطقه بوده و نقش سازنده‌ای در کاهش اختلافات ایفا کرده است. برخلاف بسیاری از کشورهای منطقه که درگیر رقابت‌های سیاسی و نظامی هستند، عمان همواره بر اهمیت گفت‌وگو و تعامل تأکید کرده است. این کشور از بحران‌های منطقه‌ای به عنوان فرصت‌هایی برای میانجی‌گری استفاده می‌کند.
یکی از عوامل کلیدی در تعهد عمان به ثبات، نگرش این کشور به امنیت منطقه‌ای به عنوان یک مسئولیت مشترک است. عمان معتقد است که ثبات در منطقه خلیج فارس تنها از طریق همکاری و کاهش تنش میان کشورهای همسایه و قدرت‌های جهانی حاصل می‌شود. عمان با حفظ روابط دوستانه با همه طرف‌ها و اجتناب از جانبداری در درگیری‌ها، توانسته است جایگاهی منحصربه‌فرد به عنوان یک تسهیل‌گر صلح ایجاد کند. این رویکرد، عمان را به کشوری قابل اعتماد در میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل کرده است (Stimson Center, 2023, https://shorturl.at/nWT0H).
این کشور بارها از اقدامات نظامی و تنش‌زا در منطقه فاصله گرفته و تلاش کرده تا از طریق دیپلماسی و گفت‌وگو، راه‌حل‌هایی برای کاهش تنش‌ها پیدا کند. مثال بارز این رویکرد، نقش عمان در حل مناقشات یمن و میانجی‌گری میان ایران و کشورهای عربی بوده است (Berghof Foundation, 2021, https://shorturl.at/92wzE). تعهد عمان به ثبات منطقه‌ای نه‌تنها به منافع این کشور، بلکه به منافع جهانی نیز مرتبط است. عمان به‌عنوان کشوری که در قلب یکی از مناطق استراتژیک جهان قرار دارد، نقش مهمی در تضمین امنیت انرژی و تجارت جهانی ایفا می‌کند.
در نهایت، عمان با سیاست‌های مدبرانه و نگاه بلندمدت خود به مسائل منطقه‌ای، توانسته است به یک بازیگر کلیدی در تلاش برای صلح و ثبات در خلیج فارس تبدیل شود. این تعهد عمان به کاهش تنش‌ها و حفظ ثبات، اساس نقش این کشور در میانجی‌گری میان ایران و آمریکا و کمک به رفع تحریم‌های ضدایرانی است.
فرجام سخن
عمان با سیاست‌های بی‌طرفانه، روابط متوازن با ایران و آمریکا، موقعیت ژئوپلیتیک استثنایی و تجربیات موفق در میانجی‌گری، جایگاهی بی‌نظیر برای کاهش تنش‌ها و حل بحران‌های منطقه‌ای دارد. این کشور با ایجاد کانال‌های محرمانه دیپلماتیک و تأکید بر مسائل بشردوستانه، توانسته است اعتماد طرف‌های متخاصم را جلب کند و بستری مناسب برای گفت‌وگوهای سازنده فراهم آورد. تعهد عمان به ثبات منطقه‌ای و امنیت جهانی، همراه با رویکردی متعادل و دیپلماسی فعال، نشان می‌دهد که این کشور می‌تواند نقشی کلیدی در کاهش تنش میان ایران و آمریکا و رفع تحریم‌های ضدایرانی ایفا کند. تداوم این رویکرد عمان، نه‌تنها به ثبات منطقه خلیج فارس کمک می‌کند، بلکه منافع جامعه جهانی را نیز تأمین خواهد کرد.
عمان با برخورداری از سیاست خارجی بی‌طرفانه و دیپلماسی حرفه‌ای، توانسته است خود را به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در کاهش تنش‌ها و مدیریت بحران‌های منطقه‌ای معرفی کند. موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد این کشور در تنگه هرمز و روابط متوازن آن با ایران و آمریکا، زمینه‌ساز ایفای نقشی مؤثر در حل‌وفصل مناقشات شده است. عمان با تکیه بر تجربه‌های موفق خود، از جمله نقش‌آفرینی در مذاکرات محرمانه پیش از توافق هسته‌ای برجام و تلاش برای آزادی زندانیان، ثابت کرده است که قادر به ایجاد اعتماد میان طرف‌های متخاصم و تسهیل گفت‌وگوهای حساس است.
رویکرد عمان در تأکید بر مسائل بشردوستانه و استفاده از آن‌ها به‌عنوان بستری برای تعامل، در کنار توانایی این کشور در ارائه راهکارهای مبتنی بر دیپلماسی، این کشور را به یکی از معدود کشورهای منطقه تبدیل کرده که می‌تواند منافع متضاد قدرت‌های بزرگ و کشورهای منطقه را مدیریت کند. این کشور با اجتناب از سیاست‌های خصمانه و اتخاذ مواضع متعادل، نه‌تنها توانسته جایگاهی قابل‌اعتماد به دست آورد، بلکه به پلی میان شرق و غرب تبدیل شده است.
تعهد عمان به حفظ ثبات منطقه‌ای و امنیت جهانی، همراه با دیدگاه بلندمدت این کشور نسبت به مسائل سیاسی و اقتصادی، می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در کاهش تنش میان ایران و آمریکا و در نهایت رفع تحریم‌های ضدایرانی ایفا کند. عمان با بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک و ابزارهای دیپلماسی خود، قادر است راه‌حلی پایدار و متعادل برای کاهش تنش‌های خلیج فارس ارائه دهد که به نفع همه طرف‌های درگیر و همچنین جامعه جهانی باشد. تداوم این نقش‌آفرینی عمان، نه‌تنها زمینه‌ساز ثبات در منطقه می‌شود، بلکه الگویی برای حل مناقشات مشابه در دیگر نقاط جهان نیز فراهم می‌آورد.
منابع
DergiPark (2024), Oman’s Foreign Policy and Its Mediating and Balancing Role in the Middle East, Accessible at: https://shorturl.at/MvWTH
CRS Reports (2024), Oman: Politics, Security, and U.S. Policy, Accessible at: https://shorturl.at/e78NS
The Conversation (2024), Oman serves as a crucial back channel between Iran and the US as tensions flare in the Middle East, Accessible at: https://shorturl.at/oWF0b
Anadolu Ajansı (2023), Iran, US ‘close to finalizing’ prisoner swap deal: Oman, Accessible at: https://shorturl.at/jE1Cf
Berghof Foundation (2021), Omani Perspectives on the peace process in Yemen, Accessible at: https://shorturl.at/92wzE
Atalayar (2023), Geopolitical assessment of Oman, Accessible at: https://shorturl.at/T7MTX
Stimson Center (2023), Oman Keeps Trying to Dial Down Tensions in the Middle East, Accessible at: https://shorturl.at/nWT0H
Eurasia Review (2023), Oman: A Key Geopolitical Intermediary, Accessible at: https://t.ly/vWaug
Taylor & Francis Online (2021), “Switzerland of Arabia”: Omani Foreign Policy and Mediation Efforts in the Middle East, Accessible at: https://t.ly/jXfVL
