تحریم­های ضد ایرانی و نقض حقوق بشر به‌عنوان یکی از مبانی ارزشی اروپا

تحریم‌هایی که اتحادیه اروپا علیه ایران اعمال کرد، جامع‌ترین و بلندپروازانه‌ترین تحریم‌هایی است که تاکنون توسط اتحادیه اروپا آغاز شده است. این تحریم‌ها به‌قدری گسترده است که نمی‌توان آن را با تحریم‌های اعمال‌شده علیه بلاروس، میانمار و لیبی مقایسه کرد.

از منظر حقوق بین­الملل، تحریم­ها پاسخی بین­المللی به رفتارهای غیرقانونی یا غیرقابل‌قبول دولت­هاست و از آن­ها به‌عنوان ابزاری برای مجازات برای حمایت از هنجارهایی استفاده می­شود که جامعه جهانی آن‌ها را ارزشمند می­داند و قوانین بین­المللی از آن‌ها حمایت می­کند (Beigzadeh, 2020: 18). کمیسیون حقوق بین ­الملل، تحریم­های مشروع را به‌عنوان اقدامات واکنشی توسط یک سازمان بین­المللی در پاسخ به نقض آن دسته از تعهدات بین­المللی که به‌طورجدی برای جامعه بین­المللی، پیامد منفی دارد، تعریف می­کند. از منظر اروپا، برنامه هسته­ای ایران و رعایت نکردن برخی موازین غربی توسط جمهوری اسلامی ایران منجر به اعمال تحریم­ها علیه ایران شده است. اگر منشور آژانس بین­المللی انرژی اتمی به‌عنوان معیار اقدام در نظر گرفته شود، اصرار ایران بر حفظ برنامه هسته‌ای خود را نمی­توان نقض قوانین بین‌المللی تلقی کرد؛ لذا تحریم­های اروپا مقبولیت قانونی ندارد.

اتحادیه اروپا مبانی اخلاقی و سیاسی خود را بر حقوق بشر بنا نهاده است و مدعی است که رعایت موازین حقوق بشر شرط لازم برای کشورهایی است که خواستار الحاق هستند. اروپایی­ها حتی زمانی که صحبت از تعاملات اقتصادی با دیگر بازیگران می­شود، خود را متعهد به رعایت حقوق بشر می­دانند. اکثر مداخلات نظامی کشورهای اروپایی پس از جنگ جهانی دوم با مداخله بشردوستانه توجیه شده است. بااین‌حال، تحریم‌های اعمال‌شده نقض به‌اصطلاح حقوق بشر تحت حمایت اروپا است.

نوشتار حاضر به تأثیرات وضع تحریم­های ضد ایرانی بر اروپا در حوزه حقوق بشر می­پردازد. مهم­ترین موارد نقض حقوق بشر به دنبال اعمال این تحریم­ها عبارت­اند از: ضربه به نیازهای اساسی مردم، عدم واردات محصولات پزشکی، عدم واردات داروهای مشتق از پلاسما، ایجاد سونامی سرطان، تشدید بیماری­های تنفسی و افزایش قیمت مواد غذایی.

نقض حقوق بشر در نتیجۀ ضربه به نیازهای اساسی مردم

برخی معتقدند تحریم­های هوشمند، مؤثرتر از تحریم­های جامع است. بااین‌حال، در مورد ابعاد حقوق بشر تحریم­های هوشمند و سازوکارهای اجرای آن، اختلاف زیادی وجود دارد. برخی معتقدند این نوع تحریم­ها منطبق بر موازین حقوق بشری تلقی می­شوند. (Stiftung Wissenschaft und Politik, 2021, https://is.gd/i0iNSM). به‌طورکلی، تحریم­ها کور هستند و نه‌تنها رهبران سیاسی را هدف قرار می­دهند، بلکه به مردم عادی نیز آسیب می­رسانند. در مورد ایران، دولت با پرداخت یارانه به اقشاری ​​از جامعه که کمترین قدرت خرید را دارند، به دنبال کاهش تأثیر تحریم­ها بر مردم است. همچنین بسیاری از مشاغل کوچک یا متوسط ​​ورشکست شدند (Economics Observatory, 2023, https://is.gd/tIyfl1). ازآنجایی‌که تحریم­ها به نیازهای اساسی مردم ایران ضربه می­زند، می­توان آن‌ها را نقض حقوق بشر تلقی کرد. این امر، اتحادیه اروپا را به دلیل پافشاری اتحادیه بر حقوق بشر در موقعیت نامناسبی قرار می­دهد.

نقض حقوق بشر در نتیجۀ افزایش قیمت مواد غذایی

یکی از جنبه­های غیرانسانی تحریم‌های اروپا در افزایش قیمت مواد غذایی منعکس شد. از سال 2012 به بعد، قیمت مواد غذایی به‌سرعت افزایش یافت. برای مثال، قیمت مرغ چند برابر قیمت قبلی شد. ایران مقدار زیادی از پس‌انداز ارزی خود (حدود 80 میلیون دلار) را در سال 2012 از دست داد (National Institutes of Health, 2022, https://is.gd/gsVmEG). مهم­ترین آسیب شبکه توزیع مواد غذایی ایران ناشی از تحریم نظام بانکی ایران بود. کاهش ارزش ریال ایران تأثیر مستقیمی بر قیمت مواد غذایی داشت و خود، دلیلی برای کاهش واردات مواد غذایی بود.

نقض حقوق بشر در نتیجۀ عدم واردات محصولات پزشکی

مهم‌ترین مورد نقض حقوق بشر در بخش بهداشت و درمان بود که واردات، تأمین مالی و حمل دارو به کشور را به‌طور فزاینده‌ای با مشکل مواجه کرد (Researchgate, 2021, https://is.gd/y7qYOB). قبل از تحریم‌ها، صنعت ملی داروسازی ایران نقش عمده‌ای در تأمین داروهای ضروری برای بیماران ایرانی داشت. در سال‌های اخیر، صنعت ملی کشور توانسته است چندین داروی زیستی نجات‌بخش را به‌صورت محلی تولید کند. بااین‌حال، پس از تحریم­ها، بازار دارویی ایران برای واردات محصولات پزشکی و ماده فعال دارویی (API) برای تأمین داروهای موردنیاز بیماران با مشکلات عمیقی مواجه شد. از سوی دیگر، درنتیجه تحریم­ها و کاهش درآمدهای بین‌المللی کشور، پول ملی ایران (ریال) نیز در برابر ارزهای بین‌المللی کاهش شدیدی را تجربه کرد. این­ها، هم باعث افزایش قیمت قابل‌توجه و هم کمبود دارو در بازار دارویی ایران شد. بدیهی است که این امر، درد و رنج بی‌مورد را بر بیماران ایرانی و خانواده­هایشان تحمیل می­کرد (Researchgate, 2021, https://is.gd/y7qYOB). تحریم‌ها همچنین به‌صورت غیرمستقیم به گسترش بیماری­ها منجر شد.

نقض حقوق بشر در نتیجۀ عدم واردات داروهای مشتق از پلاسما

محدودیت­های اقتصادی تحمیل‌شده توسط اتحادیه اروپا بر سیستم بانکی ایران و جریان پول، برنامه قراردادهای ملی ایران را به آستانه سقوط کامل رساند. این محدودیت‌ها در واردات داروهای مشتق از پلاسما (PDM) به ایران، شرایط وحشتناکی را برای بیماران نیازمند به این‌گونه داروها ازجمله بیماران مبتلا به هموفیلی و اختلالات نقص ایمنی اولیه که برای بقای خود به این داروها نیاز داشتند، ایجاد کرد. قیمت­ها به‌طور اجتناب­ناپذیری افزایش یافت و مهم­تر از آن، کمبود این داروها در بازار به‌شدت درمان بیماران را به خطر انداخت. یک طرح اضطراری عملی می­تواند سازمان انتقال خون ایران (IBTO) را به جستجوی شرکا در کشورهای غیراروپایی سوق دهد. بااین‌حال، به دلیل محدودیت تعداد داروهای مشتق از پلاسمای واجد شرایط در کشورهای غیراروپایی، به‌عنوان‌مثال آسیایی و آمریکای جنوبی، جستجوی داروی موردنیاز در شرق نمی‌تواند مثمر ثمر باشد (Researchgate, 2021, https://is.gd/y7qYOB).

نقض حقوق بشر در نتیجۀ ایجاد سونامی سرطان

سرطان سومین عامل مرگ‌ومیر بعد از بیماری­های قلبی – عروقی و حوادث غیر عمد است. ایران در حال حاضر در معرض سونامی سرطان است و یکی از دلایل آن، تحریم­های اروپایی است که از سال 2012 اعمال شده است. تحریم­ها هزینه واردات دارو به کشور را افزایش داد. برخی از قطعات رادیوتراپی به دلیل همپوشانی استفاده با دستگاه­های نظامی تحریم شدند. چنین محدودیت­هایی باعث شد بیماران در لیست­های انتظار طولانی، منتظر بمانند و حتی برخی از آن­ها قبل از دریافت درمان، جان خود را از دست دادند. سیستم مراقبت­های بهداشتی مجبور شد دستگاه­های چینی بی‌کیفیت را وارد کند. بعدها مشخص شد که این داروها به دلیل نوسانات ولتاژ برای بیماران مضر هستند، بنابراین استفاده از این دستگاه­ها منسوخ شد. در نتیجه، با توجه به تورم ناشی از تحریم‌ها، تنها تعداد معدودی از بیماران مرفه که هنوز توانایی پرداخت هزینه‌های خروج از کشور را داشتند، برای درمان رادیوتراپی به کشورهایی مانند ترکیه یا مالزی سفر کردند و سایر بیماران از درمان محروم شدند و افراد باقی‌مانده‌، در صف انتظار قرار گرفتند (IIPP, 2022: 3).

نقض حقوق بشر در نتیجۀ تشدید بیماری­های تنفسی

مبتلایان به آسم و سایر بیماری­های تنفسی نیز قربانی تحریم­های اروپا شدند؛ زیرا پس از تحریم، ایران باید آن داروها را از هند وارد می­کرد؛ در حالی که این داروها کیفیت بسیار پایینی داشتند و به‌طور یکنواخت بین افرادی که به آن نیاز داشتند، توزیع نمی­شد. در نتیجه، میزان مرگ‌ومیر بیماری­های مرتبط با ریه افزایش یافت و به یک بحران انسانی تبدیل شد. به دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی برجای‌مانده پس از تحریم­های اروپا، زندگی روزمره مختل شد و میزان اضطراب و تنش­های عصبی افزایش یافت. همان­طور که جامعه پزشکی مشاهده کرد، این امر منجر به افزایش مولتیپل اسکلروزیس (MS) در بین ایرانیان از سال 2012 به بعد شد.

این امر ایران را در میان ده کشور اول مبتلا به ام اس قرار داد. در حال حاضر حدود 50 هزار بیمار مبتلا به ام‌اس در ایران زندگی می­کنند. کسانی که از ام‌اس رنج می­برند، به‌طور قابل‌توجهی به دریافت داروهای خاصی که توسط تولیدکنندگان خاص تولید می‌شوند، عادت می­کنند. قطع صادرات دارو به ایران از اروپا باعث شد افرادی که تحت درمان دارویی اروپایی قرار دارند، آسیب ببینند و داروی وارداتی ترکیه بی‌اثر ماند. داروهای کمیاب اروپایی، اگر در دسترس بودند، برای اکثر بیماران بسیار گران‌قیمت بودند. به‌عنوان‌مثال قیمت متافرون ساخت آلمان حدود 20 برابر افزایش یافت (Wiley Online Library, 2022, https://is.gd/9xkUL8). در مجموع در نتیجه تحریم­ها، 1296 دارو به داروخانه‌های ایران وارد نشد که بسیاری از آن­ها برای بیماران حیاتی است.

فرجام سخن

تحریم­های ضد ایرانی اروپا تأثیر سلبی بر یکی از اساسی­ترین پایه­های اخلاقی و ارزشی اروپا داشته است. اتحادیه اروپا خود را متعهد به رعایت حقوق بشر می­داند و همیشه در مقابل نقض آن معترض بوده است؛ در حالی که تحریم­های ضد ایرانی، یکی از مهم­ترین نمونه­های نقض حقوق بشر در دنیا است که تأثیرات مخربی بر مردم ایران داشته است. نوشتار حاضر با اشاره به مهم­ترین موارد نقض حقوق بشر به دنبال وضع تحریم­های ضد ایرانی از سوی اروپا، بر تأثیر این تحریم­ها در نقض مبانی ارزشی کشورهای اروپایی تأکید کرده است. ضربه به نیازهای اساسی مردم، یکی از موارد نقض حقوق بشر به دنبال وضع تحریم­ها بوده است؛ به طوری که بخش قابل توجهی از مردم ایران در تامین نیازهای اساسی خود با مشکلات جدی مواجه شدند. عدم واردات محصولات پزشکی و ضربه به صنعت دارویی ایران پس از اعمال تحریم­ها، یکی از نقض­های فاحش حقوق بشر است. عدم واردات داروهای مشتق از پلاسما و مشکلات بیماران مبتلا به هموفیلی و اختلالات نقص ایمنی اولیه نیز از موارد دیگر نقض حقوق بشر محسوب می­شود. نمونه دیگر در نقض حقوق بشر مربوط به ایجاد سونامی سرطان و افزایش بیماران تنفسی است. همچنین افزایش قیمت مواد غذایی مردم و ناتوانی مردم در تامین آن از موارد نقض حقوق بشر به دنبال تحریم­های اروپا علیه ایران است. همه این موارد نشان می­دهد که تحریم­ها، بیشترین تبعات را برای مردم ایران داشته است و کشورهای اروپایی که خود را متعهد به ارزش­های حقوق بشری می­دانند، با اعمال تحریم علیه ایران، یکی از مهم­ترین مبانی ارزشی خود را زیر سوال برده­اند. به نظر می­رسد این موضوع، یکی از اساسی­ترین تأثیرات تحریم­های ضد ایرانی بر اروپا محسوب می­شود.

1. Economics Observatory (2023), What are the big economic challenges facing the government in Iran?, Accessible at: https://is.gd/tIyfl1
2. Researchgate (2021), How Sanctions Have Impacted Iranian Healthcare Sector: A Brief Review, Accessible at: https://is.gd/y7qYOB
3. IIPP (2022), The Impact of Sanctions on Iranian People Healthcare, Paris: Institute Internationa Pour La Paix.
4. Wiley Online Library (2022), Effects of the international economic sanctions on access to medicine of the Iranian people: A systematic review, Accessible at: https://is.gd/9xkUL8
5. National Institutes of Health (2022), The Effects of the Re-imposition of US Sanctions on Food Security in Iran, Accessible at: https://is.gd/gsVmEG
6. Beigzadeh, Ebrahim (2020), Non-governmental organizations and the international law, Law Researches (31 and 32), pp. 7-124.
7. Stiftung Wissenschaft und Politik (2021), International Sanctions: Improving Implementation through Better Interface Management, Accessible at: https://is.gd/i0iNSM