مقدمه
در طول تاریخ ایران، اقوام گوناگون علی‌رغم اختلافات زبانی و مذهبی با تعامل و مسالمت در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند.[1] از جمله این اقوام، قوم بلوچ است که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شده است. بلوچ‌ها یکی از اقوام اصیل ایرانی هستند که به زبان بلوچی صحبت می‌کنند و بیشترین جمعیت آن‌ها در استان سیستان و بلوچستان قرار دارند.[2] وطن اصلی بلوچ‌ها، بلوچستان است. سابقه تاریخی این سرزمین بین هشت تا ده هزار سال است. بلوچ‌ها بیشتر در استان‌های شرقی ایران یعنی بلوچستان، سیستان، کرمان و قسمت‌هایی از خراسان ساکن هستند. گروهی از قوم بلوچ به دلیل شرایط نامساعد طبیعت سیستان و بلوچستان، مجبور به مهاجرت به نواحی دیگر ایران همچون گیلان، مازندران، آذربایجان و خراسان شده‌اند. زندگی آن‌ها به صورت ایلی است و بیشتر به کار کشاورزی و کارگری اشتغال دارند.[3]
پیشینه فرهنگی و تمدن غنی از آّداب و سنن مردم بلوچ، نشان از هویت ارزشمند فرهنگی آن‌ها دارد. یکی از بنیان‌های فرهنگی مهم در این قوم، خانواده است و اهمیت آن تا حدی بوده که اغلب مشکلات از طریق تدابیر بزرگان قومی آن‌ها مدیریت گردیده است.[4] بلوچ‌ها بعد از اسلام، از دین زردتشتی به مسلمانی روی آوردند و پیرو مذهب تسنن می‌باشند. مردم بلوچستان، مردمی مذهبی و پایبند به اعتقادات دینی خویش‌اند. جامعه قومی بلوچ، از سبک زندگی سنتی به سمت سبک زندگی مدرن در حرکت هستند. مهم‌ترین عامل سرعت دهنده این حرکت، تحصیلات دانشگاهی آنان است.[5]
حقوق مشروع قوم بلوچ
قانون اساسی ایران مهم‌ترین میثاق مردم در مدیریت عمومی و تحقق اصل عدالت و آزادی است. مهم‌ترین ویژگی قانون اساسی، تضمین حقوق همه ملت بدون توجه به رنگ، قومیت و… می‌باشد. این موضوع در فصل سوم قانون اساسی ایران به عنوان اولین اصل بیان شده و مردم ایران را از هر قوم و قبیله‌ای برخوردار از حقوق مساوی مقرر می‌کند. طبق اصل 48 قانون اساسی “در بهره‌برداری از منابع طبیعی و استفاده از درآمدهای ملی در سطح استان‌ها و توزیع فعالیت‌های اقتصادی میان استان‌ها و مناطق مختلف کشور، باید تبعیض در کار نباشد.”[6] با توجه به این اصل، نیازهای هر قوم محترم است و در استفاده از امکانات و منابع باید عدالت و برابری برقرار شود.
دستاوردهای سیاسی قوم بلوچ
مشارکت سیاسی قوم بلوچ در ساختار حکومتی موجب وحدت و انسجام ملی می‌گردد. این قوم از نظر احساس سیاسی، تمایل به یکپارچگی سرزمینی ایران دارند و این احساس همبستگی ملی بلوچ‌ها با توجه به میزان مشارکت آن‌ها در انتخابات خصوصاً انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی رشد مثبتی داشته است.[7] در انتخابات مجلس شورای اسلامی اخیر حدود ۲۵۳ نفر در سیستان‌و‌بلوچستان کاندیدای انتخابات شدند و ۱۵۳ از آن‌ها مورد تأیید قرار گرفتند.[8] این آمار نشان از مشارکت قوم بلوچ در ارکان حکومتی است و هیچ تفاوتی میان آن‌ها و سایر افراد ملت نیست. نخبگان مذهبی بلوچ (مولوی‌ها) به عنوان بانفوذترین گروه این قوم در مسایل فرهنگی و مذهبی بلوچستان نقش اساسی دارند و بعد از انقلاب اسلامی حلقه اتصال مردم به حکومت شدند و از نفوذ و اقتدار بالایی برخوردارند.[9]
دستاوردهای آموزشی قوم بلوچ
در حوزه تعلیم و تربیت سیستان و بلوچستان سطح سواد به 95درصد رسیده در حالیکه قبل از انقلاب نرخ باسوادی 29درصد بوده است. همچنین اختلاف تحصیل بین دختران و پسران بعد از انقلاب از 20درصد به یک درصد کاهش پیدا کرده و دختران با پسران در تحصیل از حقوق برابر برخوردارند. [10] یسرا سلیمانی از افراد موفق بلوچ است که برای چهارمین سال متوالی قهرمان مسابقات جهانی محاسبات ذهنی ریاضی با چرتکه شده است.[11] پروفسور کمال سرابندی (متولد زابل) پژوهشگر عضو شورای مشورتی ناسا است و دارای هجده مدرک دکترای افتخاری و یکی از افراد برتر جهان در زمینه علمی می باشد. همچنین او از سوی موسسات علمی به عنوان نابغه‌ترین فرد جهان شناخته شده است.[12]
دستاوردهای پزشکی قوم بلوچ
در حوزه پزشکی سیستان و بلوچستان قبل از انقلاب اسلامی تعداد اندکی پزشک وجود داشت که اکثراً ایرانی نبودند. اما بعد از انقلاب اسلامی پیشرفت قابل توجهی در ایجاد مراکز پزشکی و علمی از جمله مرکز جراحی قلب، رادیوتراپی، مرکز رشد علم و فناوری، پارک علم و فناوری سلامت دانشگاه، مراکز جامع سلامت روستایی و شهری و مرکز ناباروری حاصل شده است. همچنین قطب چشم پزشکی کشور در شهر زاهدان فعال شده و حتی بیمارانی از کشورهای پاکستان و عمان جهت درمان به این مرکز مراجعه می کنند.[13]
دستاوردهای هنری قوم بلوچ
بزرگترین موسیقی دانان ایران و جهان با دیدن خوانندگان و نوازندگان بلوچ بدون نت و رهبر ارکستر شگفت زده می‌شوند. ملاکمال خان هوت از اسطوره های موسیقی بلوچستان می‌باشد که آثار شعر و موسیقی های او تکرار شدنی نیست.[14] فریبا کوثری و محمدرضا هدایتی از بازیگران محبوب سینما، بلوچ هستند. همچنین صادق سهرابی، بازیگر و کارگردان به‌نام بلوچ می‌باشد.[15]
نویسنده: مریم دهقانی
[1] مدیرشانه‌چی، محسن و دهمرده، معصومه. (1394)، نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی (مطالعه موردی منطقه بلوچستان)، اهواز: هشتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران همدلی اقوام، انسجام اقتدار ملی.
[2] http://amanertebat.blogfa.com/post/1026, seen at 03/01/2024
[3] رستمی، محسن و فضلی، رضا. (1397)، گنجینه اقوام ایران (قوم بلوچ)، تهران: پشتیبان.
[4] حسین‌بُر، محمدعثمان و روستاخیز، بهروز. (1401)، تحلیل وضعیت فرهنگی استان سیستان و بلوچستان از دید کنشگران میدان فرهنگ، فصلنامه علمی جامعه شناسی فرهنگ و هنر، دوره چهارم، شماره اول، صص124-101
[5] علی محمدی، پیمان. (1397)، مطالعه جامعه شناختی سبک زندگی قوم بلوچ ایرانی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد زاهدان، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال هفتم، شماره بیست و هفتم.
[6] https://rc.majlis.ir/fa/law/show/133730, seen at 01/02/2024
[7] مدیرشانه‌چی و دهمرده. (1394)، پیشین
[8] https://sb.iqna.ir/fa/news/4199693/, seen at 03/01/2024
[9] حافظ نیا، محمدرضا و کاویانی، مراد. (1385)، نقش هویت قومی در همبستگی ملی (مطالعه موردی قوم بلوچ)، مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم سیاسی) جلد بیستم، شماره یک، صص46-15.
[10] https://www.asrehamoon.ir/news/120392/, seen at 03/01/2024
[11] https://farsnews.ir/news/13980918000402/, seen at 03/01/2024
[12] https://photokade.com/, seen at 03/01/2024
[13] https://www.asrehamoon.ir/news/120392/, seen at 03/01/2024
[14] https://balochartist.blogsky.com/1390/12/08/post-64/, seen at 03/01/2024
[15] https://filcin.com/film/casts/1778, seen at 03/01/2024